Leden der Staten-Generaal,

De wenschelijkheid om in de Grondwet onderscheidene, belangrijke wijzigingen aan te brengen, is door de ontbonden Kamers der Staten-Generaal met groote meerderheid van stemmen erkend.

Ter voldoening aan het Grondwettelijk voorschrift, zullen U onverwijld de noodige voorstellen bereiken om het aangevangen werk te voltooien. Uw arbeid in deze zitting, kort van duur als zij is, zal uiteraard een beperkt karakter dragen.

Ik stel Mij voor Mij nader te verklaren nopens de maatregelen in ’s Lands belang, die in de volgende zitting Uwe medewerking zullen behoeven.

Het is Mijne vurige bede, dat God ons de wijsheid moge schenken, onmisbaar om ons dierbaar Vaderland in deze moeilijke tijden voor inzinking te behoeden.

Ik verklaar de zitting der Staten-Generaal te zijn geopend.

Leden der Staten-Generaal,

Mij wederom in Uw midden bevindende, Leden der Staten-Generaal, mag Ik niet verhelen, dat, zelfs thans, nu de wereldoorlog welhaast drie jaren tot het verledene behoort, zijne gevolgen zich nog in hevige mate doen gevoelen. Schoon God ons voor zware rampen spaarde, lijdt ook het vaderland onder de algemeene ontwrichting der economische verhoudingen. Met noesten ijver aan het herstel van de welvaart te arbeiden, angstvallig de spaarzaamheid te betrachten, is ons aller plicht.
Zorgwekkend is de toestand der schatkist; de sterke groei der uitgaven in de laatst verloopen jaren heeft den verrassenden aanwas der middelen nog ver overtroffen, terwijl de laatste thans tot staan gekomen is en teruggang reeds plaats vindt.
Aan belangrijke opvoering van de reeds zwaar drukkende heffingen valt, wegens de daaruit dreigende schade voor het algemeen belang, wel nauwelijks te denken. Het publieke leven op meer bescheiden voet dan tot dusver in te richten, zal noodzakelijk blijken.

Ook in de overzeesche deelen van den Staat is een zuinig beheer geboden. Vooral de scherpe daling der prijzen van de producten van land- en mijnbouw baart, zoowel in Oost-Indië als in Suriname, ernstige zorgen. De internationale toestand blijft ernstige aandacht vorderen. Intusschen geeft Mij de ontwikkeling van de betrekkingen die met vreemde Mogendheden worden onderhouden, in velerlei opzicht reden tot voldoening. Met waardeering en ingenomenheid maak Ik gewag van het door de in den Volkenbond vereenigde Mogendheden genomen besluit tot vestiging van het Permanent Hof van Internationale Justitie te ‘s-Gravenhage. De afdoening van de in het afgesloten tijdvak voorbereide wettelijke maatregelen, allereerst de herziening van de Grondwet, zal Uwe volle toewijding vorderen.

Met partieele herzieningen van verschillende onzer Wetboeken zal worden voortgegaan.

Een wetsontwerp tot regeling van het levensverzekeringbedrijf zal U zeer spoedig bereiken.

Ter versterking van de Zeemacht, vooral met het oog op de verdediging van Nederlandsch-Indië, zal een voorstel worden ingediend.

In voorbereiding is een wetsontwerp dat beoogt de mogelijkheid te openen om vrijstelling van militairen dienst te verleenen aan hen, die daartegen ernstige gewetensbezwaren koesteren.

Voorstellen tot wettelijke regeling van de ruilverkaveling en tot herziening van de bepalingen betreffende de pachtovereenkomst zullen worden ingediend.

Ontwerpen tot wijziging en aanvulling van de Arbeidswet, de Invaliditeitswet en de Ouderdomswet zullen U weldra bereiken.

In afwachting van de totstandkoming der voorgestelde wijzlgingen van de Grondwet, wordt eene daarbij aansluitende herziening van het Regeeringsreglement voor Nederlandsch-Indië voorbereid.

Moge op Uwen arbeid Gods zegen rusten! Ik verklaar de gewone zitting der Staten-Generaal geopend.

Leden der Staten-Generaal,

Wederom valt Mij het voorrecht te beurt in Uw midden te mogen spreken van werken des vredes. Al is de oorlogsfakkel in Europa nog niet geheel gebluscht, zoo heeft God ons toch vergund voortdurend werkzaam te zijn tot herstel van het door den oorlog verbroken evenwicht. Desniettemin blijft de aanhoudende duurte van de eerste levensbehoeften, ook in hare gevolgen, zorgwekkend. Volle toewijding en groot beleid zullen alleen de oplossing kunnen brengen van de vraagstukken welke zij ons voorlegt.

Met de vreemde Mogendheden worden betrekkingen onderhouden, die over het algemeen tot voldoening aanleiding geven. Intusschen blijft de toestand in Europa onzeker. Daarbij zijn vooruitzichten welke door den Volkenbond werden geopend ten aanzien van de toekomstige Statenverhoudingen nog niet in vervulling gegaan. Onder deze omstandigheden blijf Ik bedacht op maatregelen tot sterking van de weerkracht van ons volk, gepaard met vermindering van den persoonlijken en geldelijken druk van den militairen dienst.

Ofschoon de Rijksmiddelen tot dusver boven verwachting vloeiden, zal toch versterking der inkomsten niet kunnen uitblijven. Eenerzijds mag stellig niet gerekend worden op een voortduren van de zoo belangrijke stijging der ontvangsten, anderzijds nemen de uitgaven in niet mindere mate toe, terwijl nog verschillende maatregelen in voorbereiding zijn, die ook belangrijke offers van ’s Rijks schatkist zullen vragen.

Overtuigd, dat de onderscheidene belastingen een zeer zwaren druk op Mijn Volk leggen, acht Ik de uiterste spaarzaamheid geboden. In het vertrouwen, dat ook de plaatselijke overheid zich doordrongen zal betoonen van dezen eisch, wordt eene verhooging van de algemeene Rijksuitkeering aan de gemeenten, bij wijze van noodmaatregel, voorbereid.

Ontwerpen tot gedeeltelijke herziening van de Grondwet zijn in dit zittingjaar te verwachten.

Een voorstel tot technische verbetering van de Kieswet zal u bereiken. Algeheele herziening van de Wet tot regeling van het Middelbaar Onderwijs zal worden voorgesteld.

Eene wettelijke regeling van het Middelbaar en Lager Landbouwonderwijs is in ver gevorderden staat van voorbereiding.

Ingediend zal worden een wetsontwerp in zake de huisindustrie, een ontwerp-Landbouwongevallenwet en een ontwerp tot instelling van gezondheidsdiensten.

Een wetsontwerp tot herziening van de grondslagen der gewestelijke en plaatselijke bestuursinrichting in Nederlandsch-Indië is daar te lande in behandeling en zal U in den loop van dit zittingjaar ter overweging worden aangeboden. Mede zullen U voorstellen bereiken tot versterking der middelen van Nederlandsch-Indië en tot ontginning van de aardoliebronnen van Djambi.

Met de bede, dat Gods zegen op Uw arbeid moge rusten, verklaar Ik de gewone zitting der Staten-Generaal geopend.

Leden der Staten-Generaal,

De omstandigheden, waaronder Ik Mij thans weder in Uw midden bevind, zijn in menig opzicht gelukkiger dan in de laatste jaren het geval was. Mij vervult innige dankbaarheid jegens God dat Hij ons Vaderland voor de verschrikkingen van den oorlog heeft willen sparen.

Leger en vloot hebben pal gestaan om onze onzijdigheid te handhaven. De diepgevoelde erkentelijkheid der natie blijve verzekerd aan de mannen, die bij de vervulling van hun plicht jegens het Vaderland zich groote opofferingen hebben moeten getroosten.

De gedachte, dat na de wereldberoering de toekomst op voet van vriendschap met de andere mogendheden wordt ingegaan, stemt tot dankbaarheid en tot voldoening. Alleen werd bij de regeling van de uitkomsten van den oorlog ons land gewikkeld in een geding, waarvan onze verhouding tot België den invloed onderging en waarbij Ik geroepen werd voor de rechten en de belangen van den Staat en voor zijne zelfstandigheid met nadruk op te komen. In innige gemeenschap met Mijn gansche volk gaan Mijne gedachten uit naar Limburg en Zeeuwsch-Vlaanderen, in wier trouw en aanhankelijkheid de hechtheid en de kracht onzer nationale eenheid ondubbelzinnig tot uitdrukking kwamen.

Nadat de totstandkoming van den Volkerenbond zal zijn verzekerd, zal de toetreding van Nederland aan Uwe goedkeuring worden onderworpen. Vertrouwd mag worden, dat de overzeesche aanvoer der meest noodzakelijke producten voor afzienbaren tijd verzekerd is. De levensmiddelenvoorziening blijft intusschen, in verband met de belangrijke prijsstijging, Mijn volle aandacht eischen.

Ofschoon in belangrijke mate de werkloosheid afgenomen is, zal toch het noodige verricht worden om door het uitvoeren van werken en het bevorderen van ontginningen, de arbeidsgelegenheid te vergrooten.

De uiterst kostbare maatregelen, welke de verzorging van de geestelijke en stoffelijke belangen van Mijn volk vordert, en de bij voortduring hooge stand van de prijzen stellen eischen aan ’s Lands schatkist, die Mij met groot zorg vervullen.

Ondanks de bevredigende opbrengst van ’s Rijks middelen en den invloed van de met Uwe medewerking bereids tot stand gebrachte maatregelen tot versterking van inkomsten, wijst de raming voor den komenden dienst een belangrijk tekort aan. Bovendien zijn regelingen in voorbereiding, die geen uitstel kunnen lijden, en eene aanzienlijke vermeerdering van uitgaven noodig maken.

Afgescheiden van deze onvermijdelijke uitzetting van uitgaven, is het met het oog op den financieelen druk, then de belastingen reeds op ons volk leggen en nog zullen leggen, noodzakelijk, dat het doen van nieuwe uitgaven tot het uiterste beperkt worde.

Tot verkrijging van de dringend noodige versterking der middelen, zullen in de eerste plaats de te dien einde bij U ingediende wetsontwerpen Uw aandacht blijven vragen. Verdere voorstellen worden in gereedheid gebracht en zullen U binnenkort worden aangeboden. Herbij staan op de voorgrond eene belasting op uitgaven van weelde, eene fiscale herziening van het tarief van invoerrechten, eene belasting op tabak, sigaren en sigaretten en eene uitbreiding van de zegelbelasting.

Een Wets-ontwerp tot wijziging van eenige bepalingen van het Burgerlijk Wetboek betreffende het wettelijk erfdeel zal U worden aangeboden.

Wettelijke bepalingen tegen het maken van woekerwinsten zullen U worden voorgesteld.

Een Wets-ontwerp tot regeling van den rechtstoestand der ambtenaren zal worden ingediend; het overleg omtrent de administratieve rechtspraak zal worden hervat.

Met de uitvoering van het gewijzigd artikel 192 der Grondwet, in het vorig zittingjaar aangevangen, zal ter verkrijging van bevrediging op onderwijs gebied worden voortgegaan. Nevens de reeds aanhangig gemaakte ontwe pen tot wijziging van de bestaande onderwijswetten, zal U een Wetsontwerp bereiken tot regeling van het bewaarschoolonderwijs.

Op het defensie-vraagstuk blijft Mijne volle aandacht gevestigd. De oplossing kan eerst ter hand genomen worden, wanneer omtrent de internationale regeling, door den Volkerenbond beoogd, meer zekerheid zal zijn verkregen.

Met kracht zal worden voortgearbeid aan de in uitvoerin en voorbereiding zijnde groote waterstaatswerken, waardoor de belangen van het verkeer in hooge mate zullen worden gebaat.

Nopens de electriciteits-voorziening van Rjjkswege zullen, naar vertrouwd mag worden, spoedig voorstellen gedaan worden.

Op de bevordering van het luchtvaartverkeer is Mijne aandacht gevestigd.

Het is noodig aan enkele tijdelijke regelingen, die onder den druk der tijdsomstandigheden ontstaan zijn, een blijvend karakter te geven; daarmede zal eene algeheele herziening dier regelingen gepaard gaan. Zoo zal de Noodboschwet moeten vervangen worden door eene regeling ter voortdurende bescherming van onze bosschen en zal ter vervanging der Binnenschepenwet, eene wettelijke regeling van het Binnenscheepvaartbedrijfworden voorgesteld.

Eene nieuwe jachtwet zal worden ingediend.

Regeling der winkelsluiting bij de wet is in voorbereiding.

De mogelijkheid tot het verkrijgen van kleingrondbezit dient tot anderen dan tot de landbouwarbeiders te worden uitgebreid.

Voorstellen tot bevordering van de steenkolenproductie zullen U onverwijld bereiken.

Ingediend zullen worden voorstellen tot wijziging van de Woningwet, tot bevordering van de vreedzame bijlegging van arbeidsgeschillen, tot regeling van de arbeidsbemiddeling en tot regeling van de werkloosheidsverzekering. Een Landbouw-arbeidswet, een Landbouwongevallenwet, alsmede voorstellen betreffende de ziekenverzorging van on- en minvermogenden zijn in voorbereiding.

De toestand der Indische geldmiddelen maakt het opleggen van verschillende belangrijke nieuwe lasten noodzakelijk, waartoe bij de eerlang in te dienen begrooting voorstellen zullen worden gedaan.

Mede zijn in dit zittingjaar te verwachten voorstellen om op Java autonome regentschappen onder het bestuur van raden te vormen, terwijl een wijziging van artikel 123 van het Regeeringsreglement betreffende het Overheidstoezicht op de Christelijke Zending aan Uw oordeel zal worden onderworpen. Met de bede dat Gods zegen op Uw arbeid moge rusten, verklaar Ik de gewone zitting der Staten-Generaal geopend.

Te midden van U, leden der Staten-Generaal, is het Mij eene behoefte openlijk uiting te geven aan de zorg en de smart, die de buitengewone nooden van Mijn Volk, waarmede Ik zonder ophouden medeleef en medegevoel, in Mij opwekken.

Te grooter is de dankbaarheid, waarmede Ik jegens God vervuld ben, nu voor ons land de vrede bewaard bleef.

De nog steeds woedende wereldoorlog blijft van ons geheele Volk zware offers eischen, die, naar Ik vast vertrouw, ook verder bereidwillig zullen worden gebracht.

Niettegenstaande gerezen moeilijkheden, ten gevolge waarvan de economische toestand een voortdurend ernstiger karakter aanneemt, bleven onze betrekkingen met alle Mogendheden van vriendschappelijken aard. De verplichtingen, die op een neutralen Staat rusten, zal Ik met onveranderde nauwgezetheid en vastberadenheid blijven nakomen. De beproefde eensgezindheid der natie geeft Mij steun bij Mijn onwrikbaar voomemen onze onafhankelijkheid tegen iedere aanranding tot het uiterste te verdedigen.

Dit belet niet, dat getracht zal worden de lasten der mobilisatie, zonder vermindering der weermacht, te verlichten.

De voorziening in het uit de tijdsomstandigheden voortvloeiend gebrek aan noodzakelijke levensbehoeften blijft het onderwerp van Mijn voortdurende zorg. Ik ben er op bedacht de daartoe strekkende maatregelen zoo weinig mogelijk drukkend te doen zijn en te streven naar zekerheid van de rechten naast de plichten der ingezetenen.

Reeds thans zal volle aandacht worden geschonken aan de maatregelen, die na den oorlog zoowel hier te lande als in de koloniën zullen moeten worden getroffen om den zoozeer ontwrichten handel en nijverheid de voorlichting en steun te geven, die zij alsdan zullen behoeven.

De toestand van ’s lands schatkist wordt steeds meer zorgwekkend en vordert dringend zooveel mogelijk beperking van uitgaven. Daarnevens zullen ingrijpende maatregelen tot versterking van middelen niet kunnen uitblijven.

Instelling van een Departement van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen en een ander voor Arbeidsaangelegenheden ligt in Mijn voornemen. De uitvoering van het gewijzigd artikel 192 der Grondwet zal in den geest van onderling vertrouwen en toenadering die de herziening heeft gekenmerkt, ten spoedigste en met kracht worden ter hand genomen. Zonder dat deze uitvoering wordt vertraagd, zullen, ter wille van de billijkheid, onverwijld de noodige voorstellen worden ingediend tot wegneming van de steeds toenemende ongelijkheid in bezoldiging van openbare en bijzondere onderwijzers.

Aan de in 1913 tot stand gekomen verzekeringswetten zal zonder vertraging uitvoering worden gegeven. Voorstellen tot aanvulling van die wetten zullen U vervolgens worden gedaan. De opbouw der sociale wetgeving zal worden voortgezet; regeling der collectieve arbeidsovereenkomst, zoo wat de publiekrechtelijke als de privaatrechtelijke zijde betreft, zal worden ter hand genomen.

De uitvoering van waterstaatswerken, daaronder begrepen de drooglegging der Zuiderzee, zal met kracht worden voortgezet en ondernomen. Het ontwerp der Indische Begrooting dat U zal worden aangeboden, is dit jaar voor het eerst in Indië in openbare behandeling voorbereid. De goede verzorging van de geestelijke en stoffelijke belangen der Inlandsche bevolking heeft Mijn voortdurende aandacht.

Met stipte eerbiediging van de godsdienstige overtuiging der ingezetenen, wordt dankbaar de steun aanvaard, dien het Westersch particulier initiatief biedt en met name de hooge beteekenis erkend van den arbeid der Christelijke zending.

Tegen drank- en opiummisbruik zal de strijd krachtig worden voortgezet. Ruimer deelneming van de ingezetenen aan de behartiging van de locale belangen en uitbreiding van autonomie en zelfbestuur zullen zoowel de eigen geaardheid der bevolking tot haar recht doen komen als de vrijwillige saamhoorigheid met het Moederland sterken.

Deze strekke tot hechten grondslag voor de krachtige economische en militaire weermacht, waarvan de vorming zooveel mogelijk zal worden voortgezet.

In de West-Indische koloniën wordt mede de druk der tijdsomstandigheden gevoeld; naar sterking van haar draagvermogen zal worden gestreefd. Bij het toenemen der binnen- en buitenlandsche moeilijkheden vertrouw Ik des te vaster op Uwe onverdeelde medewerking.

Met de bede, dat God ons Volk in eendracht moge sterken en door de zware tijden tot betere dagen moge voeren, verklaar Ik de gewone zitting der Staten-Generaal geopend.

Mijne Heeren!

De Koningin heeft ons opgedragen in Haren naam de gewone Zitting der Staten-Generaal te openen.

In den korten tijd sedert Hare Majesteit persoonlijk in uw midden was, is geen belangrijke wijziging gekomen in den binnen- en buitenlandschen toestand.

De vooruitzichten voor den komenden winter zijn weinig bevredigend. De pogingen van verschillende zijde ondernomen om aan de verschrikkelijke worsteling der volken een einde te maken, door ons volk met warme belangstelling begroet, hebben het beoogde doel nog niet bereikt. Wij zijn nog steeds verplicht, te midden van elkaar fel bestokende vijanden, ons gereed te houden tot afweer van mogelijke inbreuk op onze neutraliteit. De voorziening van ons volk met levensbehoeften en grondstoffen voor onze nijverheid wordt voortdurend moeilijker.

Maatregelen, om in den meest dringenden nood te voorzien, zullen U weldra worden voorgesteld. In afwachting van het rapport der Staatscommissie in zake de salarieering van de Rijksambtenaren zal eene nieuwe regeling der duurtetoeslagen aan Uwe goedkeuring worden onderworpen. Het verkeer met de Koloniën is in toenemende mate belemmerd. Voor den afvoer der voortbrengselen van den Indischen bodem ontbreekt de noodige scheepsruimte en aanvoer van hetgeen van elders moet worden ingevoerd kan niet in voldoende mate plaats vinden.

Meer dan ooit is samenwerking van allen, zonder onderscheid van klasse of stand, onmisbaar om ons te midden van den stijgenden nood der wereld staande te houden.

De Regeering vertrouwt, Mijne Heeren, met uwe voorlichting en medewerking de onvermijdelijke moeilijkheden te kunnen overwinnen.

In naam van de Koningin, en daartoe door Haar gemachtigd, verklaren wij de gewone Zitting der Staten-Generaal te zijn geopend.

Mijne Heeren!

De ontbonden Kamers der Staten-Generaal hebben bijna eenstemmig de wenschelijkheid uitgesproken, dat de voorschriften der Grondwet ten aanzien van het Kiesrecht en het Onderwijs zullen worden herzien.

Het heeft Mij bijzonder verheugd, dat daarbij blijk is gegeven van zeldzame onderlinge waardeering en vertrouwen.

Het is thans de taak van de Staten-Generaal, die heden bijeenkomen, te beslissen of het aangevangen werk zal worden voltooid. Andere politieke wetsontwerpen zullen niet bij U worden ingediend. Gij zult uw volle aandacht kunnen wijden aan de vragen, die de oorlogstoestand en de voorbereiding voor een krachtige ontwikkeling van ons land na den vrede ons voorleggen.

Indien de door millioenen vurig verbeide vrede ook dit jaar uitblijft, zullen bij voortduring velerlei offers aan het Nederlandsche volk moeten worden gevraagd. Gedachtig aan hetgeen in deze tijden aan andere volken is opgelegd, vertrouw Ik dat zij bereidwillig zullen worden gebracht.

Ofschoon de fmancieele toestand, dank zij de heffing van nieuwe belastingen, niet zorgwekkend is te noemen, blijft toch aanzienlijke versterking der geldmiddelen onvermijdelijk.

Aan onze land- en zeemacht, die reeds zóó langen tijd gereed staan onze onafhankelijkheid te verdedigen, breng Ik Mijn warmen dank.

De banden tusschen Moederland en Koloniën zijn in deze moeilijke tijden hecht gebleken. De treffende uitingen van het gevoel van saamhoorigheid levende in de bevolking van Nederlandsch-Indië, zijn ons een waarborg, dat onze inspanning om land en volk tot welvaart en ontwikkeling te brengen, vrucht zal dragen.Aan de verdediging van het grondgebied dier Kolonie zal Mijn bijzondere zorg zijn gewijd.

Onze betrekkingen tot alle buitenlandsche Mogendheden blijven gunstig.

Is er ook veel, dat tot dankbaarheid stems, wij vergeten niet, dat zoolang de oorlog woedt, gevaren ons land bedreigen en ons volk kan geroepen worden zijne uiterste krachten te geven voor zijne vrijheid en zijne onafhankelijkheid. Dat God het daarvoor behoede, is Mijn innige bede.

Ik verklaar de buitengewone Zitting der Staten-Generaal te zijn geopend.

Mijne Heeren!

Een derden male sedert de rampzalige oorlog uitbrak, die Europa verscheurt, ben Ik in Uw midden, vervuld door de zorg voor de hoogste belangen van ons vaderland.

Dat voor Mijn volk tot dusver de vrede behouden kon blijven, stemt Mij tot dankbaarheid.

Gelukkig bleven onze betrekkingen met alle Mogendheden van vriendschappelijken aard.

Ik zal ook in het vervolg de plichten nakomen die eene neutrale natie door het volkenrecht zijn opgelegd. Maar Ik ben vast besloten onze onafhankelijkheid te verdedigen en naar vermogen, tegenover wien het ook zij, onze rechten te handhaven.

Bij de vervulling van die taak steun Ik, behalve op ons goed recht en de eensgezindheid der natie, op onze zee- en landmacht, die op alleszins lofwaardige wijze den haar opgelegden last blijven dragen.

De aflossing van onder de wapenen staande dienstplichtigen door nieuw opgeleide manschappen en de daaraan gepaarde belangrijke uitbreiding onzer levende strijdkrachten worden geregeld voortgezet.

De voorraden wapenen, munitie en ander materiaal worden, ondanks te overwinnen moeilijkheden, voortdurend vermeerderd.

De mogelijkheid om, met handhaving onzer weerbaarheid, den druk der mobilisatie te verlichten, wordt door Mij opnieuw overwogen.

Het economische leven van ons land ondervindt meer en meer den invloed van de omstandigheden welke door den oorlog zijn in het leven geroepen. De toestand van land- en tuinbouw is over het geheel nog niet ongunstig. Toch worden de moeilijkheden bij de uitoefening van deze juist in de tegenwoordige omstandigheden voor de volkshuishouding zoo belangrijke bedrijven ondervonden, steeds grooter en is bij enkele onderdeelen reeds een remmende invloed op de productie merkbaar.

Op het gebied van handel en nijverheid trachten zoowel de Regeering als de belanghebbenden de nadeelige gevolgen te beperken van de moeilijkheden, die maatregelen, in het buitenland genomen in verband met den oorlogstoestand, voor onze aanvoeren uit den vreemde en voor onzen uitvoerhandel medebrengen.

In toenemende mate was de Regeering genoodzaakt maatregelen te nemen in het belang van de volksvoeding; in verband daarmede was beperking van den uitvoer en ingrijpen in het binnenlandsch economisch leven noodzakelijk.

Het scheepvaartverkeer in de Nederlandsche havens bleef gering; de groote vrachtvaart leverde bij voortduring gunstige uitkomsten op, terwijl ook de toestand der kleine vaart eenige verbetering vertoonde. Ook de zeevisscherij gaf gunstige resultaten, doch ondervond in den laatsten tijd ernstige moeilijkheden, naar welker oplossing wordt gestreefd. De andere takken van visscherij gaven met enkele uitzondedngen ook betere uitkomsten.

De maatregelen tot handhaving van de neutraliteit en tot tempering van de nadeelige gevolgen van de crisis voor de econornisch zwakkeren blijven bij voortduring zeer hooge eischen aan de schatkist stellen. Voorshands zal kunnen worden afgewacht in hoeverre de opbrengst der bereids tot stand gekomen buitengewone belastingen, in de daarvoor ontstane behoeften voorziet. Een wetsontwerp tot nadere regeling en versterking der inkomsten van het Leeningfonds 1914 zal U worden aangeboden.De voorstellen tot versterking der middelen, ten einde, afgezien van de uitgaven in verband met den buitengewonen toestand, het finandeele evenwicht te herstellen, zullen Uwe aandacht blijven vragen, evenals die tot verruiming van het belastinggebied der gemeenten en tot heffing van opcenten ten behoeve der gemeenten op de belasting der naamlooze vennootschappen. Ook in Nederlandsch-Indië wordt veel ongemak ondervonden van de belemmedngen in het overzeesch verkeer als gevolg van den in Europa woedenden oorlog; de uitkomsten van handel en scheepvaart in alle koloniën geven niettemin reden tot tevredenheid.

In Suriname mocht zoowel het klein als het groot landbouwbedrijf op niet onbevredigenden uitslag wijzen.

De weldra verwachte voltooiing der havenverbetering op Curaçao en de vestiging op het eiland van groote werken tot opslag en bereiding van aardolievoortbrengselen, die aan honderden arbeid zullen verschaffen, rechtvaardigen de hoop op betere toekomst.

Het stemt Mij tot erkentelijkheid dat op tal van plaatsen in Nederlandsch-Indië door ingezetenen van allerlei landaarden betoogingen zijn gehouden om gehechtheid te betuigen aan het Nederlandsch gezag en bereidvaardigheid om daarvoor persoonlijke en geldelijke offers te brengen.

De Regeering zal niet nalaten harerzijds datgene te doen, wat gedaan kan worden tot versterking der levende strijdkrachten in Nederlandsch-Indië, en, voor zoover de uiterst bezwarende omstandigheden het gedoogen, voortgaan met de uitbreiding der vloot en verdere toerusting tot krachtige verdediging ter zee.

De te Tandjong Priok, Soerabaja en Makassar aangelegde havenwerken zullen weldra in gebruik kunnen worden gesteld.

Veel zal opnieuw van Uwe toewijding worden gevraagd.

Belangrijke wetsontwerpen zullen ook in dit zittingjaar Uwe aandacht vorderen.

Ik verklaar, met de bede dat God ons ook in dezen zorgvollen tijd moge bijstaan, de gewone zitting der Staten-Generaal geopend.

Mijne Heeren!

Nu Ik weder in Uw midden ben is het Mij eene behoefte allereerst openlijk uit te spreken hoezeer Ik vervuld ben van dankbaarheid dat ons vaderland vrij is gebleven van de verschrikkingen van den oorlog die nog steeds geen einde neemt.

De vaste wil van regeering en volksvertegenwoordiging om onze zelfstandigheid te bewaren en de plichten der neutraliteit stipt na te komen vind alom waardeering.

Onze betrekkingen met alle buitenlandsche mogendheden bleven van vriendschappelijken aard.

Zee- en landmacht blijven gereed ter bescherrning onzer nationale belangen. De dienst hier te lande en in de koloniën vereischte onafgebroken spanning. De herinnering aan hen, die daarbij het leven lieten, vervult Mij met weemoed. Met bijzondere waardeering gedenk Ik de vele mannen, die door de vervulling van hun plicht, nu reeds zoo geruimen tijd verstoken zijn van de uitoefening van hun beroep, de behartiging hunner zaken en de samenleving met hunne gezinnen.

Ofschoon ook thans het economische leven nog sterk gedrukt wordt door den toestand waarin Europa verkeert, kan er toch met voldoening op word gewezen, dat de land- en tuinbouw over het algemeen in gunstigen toestand verkeeren. Door samenwerking van de Regeering, met de georganiseerde belanghebbenden in verschillende takken van bedrijf konden voor handel en nijverheid de nadeelige gevolgen der verschillende moeilijkheden worden beperkt en de zaken zooveel mogelijk in gang worden gehouden.

De Nederlandsche reederij leverde, voor zoover de groote vaart betreft, gunstige uitkomsten op. De toestand der kleine vaart is daarentegen zeer ongunstig. Ondanks de daarbij ondervonden moeilijkheden en gevaren, zijn de uitkomsten van de zeevisscherij bevredigend. Die van de andere takke van visscherij zijn zeer uiteenloopend.

De Regeering ziet zich nog genoodzaakt in vele opzichten hare tusschenkomst in buitengewone mate te verleenen voor het aanvoeren van levensmiddelen, voor het tegengaan van prijsopdrijving en om te voorkomen dat levensmiddelen en grondstoffen die hier niet gemist kunnen worden, het land verlaten.

De beperkte aanvoer van grond- en hulpstoffen brengt het geregeld voortwerken van menige fabriek niet zelden in gevaar. De Regeering tracht den aanvoer zooveel mogelijk te bevorderen.

Hoewel het havenbedrijf, het bouwbedrijf en de diamantnijverheid kwijnen, is de omvang der werkloosheid over het algemeen tot nog toe niet zorgwekkend.

Dankbaar erken Ik den moeitevollen arbeid die door zoo velen, hetzij in commissies, hetzij persoonlijk, in het algemeen belang wordt verricht.

Hoewel de druk der tijden zich uiteraard ook in Nederlandsch-Indië doet gevoelen, geeft de algemeene economische toestand ook daar te lande geen reden tot bezorgdheld.

Met voldoening mag vastgesteld worden dat de berichten omtrent het verloop der pestziekte reeds geruimen tijd veel gunstiger zijn dan in het vorig jaar.

De toestand in Curaçao is na het invafien van den regen in de eerste helft van het loopende jaar en ten gevolge van eenige toeneniing van het handelsen scheepvaartverkeer verbeterd.

De aanvoer van levensmiddelen voor Suriname kon blijven voortgaan. Zoolang de buitengewone omstandigheden zich niet te onzen nadeele wijzigen kan de gewone wetgevende arbeid weder worden ter hand genomen. De vroeger aangekondigde voorstellen tot Grondwetsherziening zullen weldra worden ingediend.

In verband met het aanzienlijk tekort dat ook het dienstjaar 1916 opleveren zal, alsmede ter bestrijding van nieuwe Staatsuitgaven, welke in de naaste toekomst noodig zullen zijn, zullen U binnenkort wetsvoorstellen worden aangeboden tot herziening van bestaande en tot invoering van nieuwe belastingen. De hoofdlijnen van die voorstellen zullen worden samengevat in een ontwerp van wet houdende de grondslagen van het stelsel van ’s Rijks belastingen.

In aansluiting aan de wetsontwerpen betreffende de Rijksbelastingen zal U een voorstel worden voorgelegd tot herziening van de financieele verhouding tusschen het Rijk en de gemeenten en zullen de aanhangige voorstellen tot wijziging der Gemeentewet ten aanzien van de plaatselijke belastingen en tot heffmg van opcenten ten behoeve der gemeenten op de belasting der naamlooze vennootschappen worden gewijzigd.

Tenzij de loop der gebeurtenissen het onverwijld nemen van maatregelen op financieel gebied mocht noodzakelijk maken, zullen voorstellen tot regeling van de vlottende schuld, hoewel deze voortdurend belangrijk stijgt, tot het komende voorjaar worden uitgesteld.

Wegens het naderen van den dag, waarop de Invaliditeitswet uiterlijk zou moeten in werking treden, zullen de vroeger aangekondigde en met die wet verband houdende wetsontwerpen tot herziening der sociale verzekeringswetten U eerlang worden aangeboden.

Het ligt in het voornemen om, in afwachting van de indiening eener vlootwet, voort te gaan met de geleidelijke vervanging van het materieel, dat aan den dienst komt te ontvallen en daarbij in de eerste plaats rekening te houden met de verdediging van Nederlandsch-Indië.

Vertrouwende op de geestkracht van Mijn volk om de zware lasten, die het onvermijdelijk gevolg zijn van den noodtoestand, waarin wij verkeeren, manmoedig te dragen, ga Ik hoopvol de toekomst tegemoet.

Wordt Nederland tot den einde toe gespaard dan zal het, Ik ben er zeker van, opnieuw eene eervolle plaats innemen in den vreedzamen wedstrijd der volken. Daartoe reeds thans alle krachten in te spannen schijnt Mij onafwijsbare plicht.

Met de bede dat God ons moge sterken verklaar Ik de gewone zitting der Staten-Generaal geopend.

Mijne Heeren!

Onder zeer buitengewone omstandigheden kom Ik heden weder in Uw midden.

Wij zijn allen vervuld door de gedachte dat een verschrikkelijke oorlog een groot deel der beschaafde wereld teistert. Ons land is dientengevolge in een toestand geraakt, welke nog steeds onafgebroken waakzaamheid eischt.

Ik mag echter dankbaar vaststellen, dat Onze vriendschappelijke betrekkingen met alle Mogendheden ongestoord zijn gebleven.

De volstrekte neutraliteit die Nederland in acht neemt en met al zijne krachten zal handhaven, is tot dusver op geen enkele wijze geschonden. Tot Mijne groote voldoening werd de mobilisatie van zee- en landmacht zonder eenige stoornis in minder dan den daarvoor vastgestelden tijd voltooid. Beide deelen Onzer weermacht vervullen, met den besten geest bezield, hunne vaak zware taak.

mobilisatie en grenscontrole

Diep begaan met het lot van alle volken, die in den krijg zijn medegesleept, draagt Nederland de buitengewone lasten die het worden opgelegd gewillig en ontvangt met open armen alle ongelukkigen die birmen zijne grenzen eene toevlucht zoeken.

Het economisch leven ondervindt in al zijne vertakkingen de drukkende gevolgen van den toestand, waarin Europa verkeert.

Het handelsverkeer met het buitenland is tot zeer beperkte afmetingen teruggebracht; de scheepvaart, voor zoover zij niet stilligt, gaat met ongekende moeilijkheden en gevaren gepaard; voor de zeevisscherij geldt dit in niet mindere mate; landbouw en nijverheid vinden, voor zoover zij voor export werken, haar afzetgebied voor een groot deel verstoord; in den gelden fondsenhandel bracht de toestand eene heftige crisis teweeg; de toevoer van granen en van grond- en hulpstoffen voor de nijverheid is zeer belemmerd.

Toch komt er eenige verlichting in den druk. Vasthouding en prijsopdrijving van levensmiddelen en huishoudelijke artikelen is voorkomen. De crisis in den geld- en fondsenhandel is in banen geleid, die de mogelijkheid van een geleidelijk verloop daarvan openen. Krachtige pogingen worden aangewend tot beperking van werkloosheid en tot voorkoniing en leniging van nood.

Verschillende producten van land- en tuinbouw en van de voedingsindustrie vinden weer afzet, zoowel naar Engeland als naar Duitschland en België.

De geregelde gang van zaken in de koloniën heeft veel te lijden van de stoornis in post-, telegraaf- en scheepvaartverkeer. Op handel, landbouw en nijverheid in Nederlandsch-Indië is een zware druk gelegd, doch, waar noodig met den steun der Regeering, is door de circulatiebank en verschillende credietinstellingen, tot dusver met bevredigende uitkomst, die druk verlicht en eene crisis voorkomen. De invoer staat stil; groote voorraden iutvoerproducten wachten op verscheping en heropening der Europeesche markten. Maatregelen zijn door de Regeering genomen ter voorkoming, dat gebrek aan levensmiddelen ontstaan. De economische toestand der inlandsche bevolking, wier houding niets te wenschen overlaat, is voor het oogenblik niet onbevredigend te noemen.

De toestand in Suriname behoeft, wanneer de aanvoer van levensmiddelen, ook van Regeeringswege ter hand genomen, bestendigd blijft, geen zorg te baren.

De toestand op Curaçao is onbevredigend; de handel ligt stil en er heerscht groote droogte. Op Aruba en Bonaire veroorzaakt de droogte veel armoede en ziekte onder de bevolking. De aanvoer van levensmiddelen ook naar de West-Indische eilanden is verzekerd.

In alle koloniën werden maatregelen getroffen tot handhaving onzer staatkundige onzijdigheid.

Met vertrouwen doe Ik een beroep op allen om ook in handel en verkeer met zorgvuldigheid alles te verrnijden, wat onze neutraliteit in gevaar zou kunnen brengen.

Waar ons volksbestaan eischt, dat de buitenlandsche handel, voor zoover de omstandigheden toelaten, doorgaat, behoort ieder handelaar zich bewust te ziin, dat zelfs de schijn behoort vermeden te worden als zou in en door den Nederlandschen handel partij worden getrokken voor één der oorlogvoerende Mogendheden boven andere.

Ik gevoel Mij gelukkig, dat Mijn volk, in trouwe plichtsbetrachting, met Mij vereenigd het vaderland tracht te dienen en Ik verwacht, dat de eendracht die zich alom in het land heeft geopenbaard, tot den einde zal worden volgehouden.

Met de bede dat God ons kracht moge schenken, verklaar Ik de gewone zitting der Staten-Generaal geopend.