(uitgesproken door de Minister van Binnenlandse Zaken namens de Koningin)

Hare Majesteit de Koningin heeft mij opgedragen, deze zitting in Haar naam te openen. Voorhet eerst sindsjaren is het weer mogelijk het grondwettelijk voorschrift, vervat in de artikelen 103 en 106 onzer hoogste Staatswet, na te leven en de gewone jaarlijksche zitting der Staten-Generaal op den 3den Dinsdag in September, te openen. Met U verheugt de Regeering zich, dat aldus de normale paden weder in vollen omvang betreden worden. Op tal van gebieden doen zich intusschen de gevolgen van den oorlog nog schier dagelijks gevoelen en zijn de problemen, welke om een oplossing vragen, ontelbaar.

Van haar verantwoordelijkheid te dezen is de Regeering zich diep bewust. Haar voornemens zijn U uit de Troonrede bekend en zij wenscht thans met de spade op den schouder – om het beeld van Thorbecke te gebruiken aan den slag te gaan. Zij is er van overtuigd, dat ook U, leden van de Staten-Generaal, bereid bent het op U rustende deel der verantwoordelijkheid voor ‘s Lands zaken te aanvaarden en in gemeen overleg met de Regeering de ter zake noodige maatregelen te treffen. Dat het voor de Regeering slechts dan mogelijk is haar bijna onmenschelijk zware taak naar behooren te verrichten, indien zij zich geschraagd weet door het vertrouwen van een zoo breed mogelijke meerderheid uit de Staten-Generaal, behoeft nauwelijks vermelding.

Moge Gods zegen ons werk ten deel vallen en het ons gegeven zijn voor het Nederlandsche volk den weg te banen naar een minder zorgvolle toekomst.

In naam der Koningin en daartoe door haar gemachtigd, verklaar ik de jaarlijksche gewone zitting der Staten-Generaal te zijn geopend.

Leden der Staten-Generaal,

Het vertrouwen van mijn volk heeft U geroepen, om in de komende vier jaren mede te beslissen over het wel en wee van ons vaderland.

Dit stemt mij tot voldoening. Uw verkiezing toch strekt mij ten teeken van een terugkeer tot normale grondwettelijke vormen en stabiele staatkundige verhoudingen.,

Te meer verheug ik mij hierover, omdat thans eerst recht alle krachten gericht kunnen worden op het ééne doel: het leggen van een deugdelijken grondslag voor den geleidelijken wederopbouw van onze geestelijke en stoffelijke volkswelvaart.

Tot mijn groote vreugde mocht ik – mede uit eigen aanschouwing vaststellen, dat wij in gestagen tred reeds menige schrede op den weg naar dit groote doel hebben gezet en dat wij, wat de krachtsinspanning betreft om het te bereiken, geenszins de minsten zijn in den kring der door den oorlog getroffen volkeren.

Nochtans wachten ons nog vele en groote moeilijkheden, welke ik zoowel U als mijn geheele volk in ernstige en voortdurende overweging aanbeveel. Deze moeilijkheden zullen slechts overwonnen kunnen worden, indien ieder onzer zich met geestdrift wijdt aan den gemeenschappelijken arbeid, die uitsluitend in staat zal zijn voor de breede lagen van ons volk den weg tot welvaart te banen.In de ontwikkeling der gebeurtenissen in Oost-Indië valt verbetering aan te wijzen. In belangrijke deelen der Buitengewesten is reeds in eersten aanleg overgegaan tot de vestiging van een nieuwe rechtsorde, steunend op de beginselen, die in mijn rede van 7 December 1942 werden neergelegd. Met vertegenwoordigers der bevolking uit die Buitengewesten, waar het Geallieerde Opperbevel de verantwoordelijkheid voor de bestuursvoering heeft overgedragen, wordt thans beraadslaagd over de vervulling, langs loyalen en vreedzamen weg, van de nationale verlangens. Op Java en Sumatra echter ontbreken nog voldoende voorwaarden voor zulk een overleg. Ik vertrouw, dat deze voorwaarden – mede dank zij verdere besprekingen – spoedig aanwezig zullen zijn.Het Geallieerde Opperbevel in deze gebieden, en -in den Riouw-Archipel, heeft zijn taak nog niet voltooid. Nog altijd lijden daar – tot onze bezorgdheid – velen uit alle bevolkingsgroepen onder de gevolgen van den oorlog. De verdere liquidatie van de Japansche invasie en de terugkeer van orde en rust, met name op Java en Sumatra, zijn noodzakelijke voorwaarden, wil Nederland zich ten volle kunnen wijden aan zijn roeping, om te zamen met de Indonesische volken ook voor hen binnen het Koninkrijk een eigen Staatsverband op te bouwen, waarin die volken vrij hun eigen kracht kunnen ontplooien en door middel waarvan zij zich een eigen plaats in de rij der Vereenigde Volken zullen kunnen verwerven. In dit Indonesisch Staatsverband zullen uiteraard de rechten en belangen van alle bevolkingsgroepen en van minderheden dienen te worden beschermd en behartigd.

Ten einde voor den overgangstijd in het bijzonder de uitoefening van de taak van het opperbestuur ten aanzien van Oost-Indië beter tot haar recht te doen komen en ook daar de Rijksconferentie voor te bereiden, zal onverwijld een ontwerp van wet tot instelling van een Commissie-Generaal – aangepast aan de eischen van den huidigen tijd – aan U worden voorgelegd.

In afwachting van het herstel van het econornisch leven zullen de groote moeilijkheden, waarvoor Oost-Indië zich op het gebled van geld- en handelsverkeer gesteld ziet, slechts met steun van Nederland en door nauwe samenwerking van beide deelen van het Koninkrijk, uiteraard op voet van gelijkheid, overwonnen kunnen worden. Diep getroffen ben ik door de plichtsbetrachting en zelfbeheersching, waar mede intusschen zoowel burgers als militairen ginds onder zoo moeilijke omstandigheden voortgaan, hun taak te vervullen.Ook in West-Indië leeft een drang naar vernieuwing der Staatsinstellingen. Wat reeds zonder Grondwetswijziging ter bevrediging daarvan kan geschieden, zal ten spoedigste worden bevorderd, opdat Suriname en de Nederlandsche Antillen zullen kunnen beginnen met op nieuwen voet eigen leven, deelgenootschap in het Koninkrijk en in het bijzonder hun taak in hun eigen omgeving ter hand te nemen.

Nederland, dat zich in het verleden voortdurend tot taak heeft gesteld in de internationale samenleving der volkeren bij te dragen tot den opbouw van een vreedzame internationale wereldorde, zal ook thans naar vermogen krachtig samenwerken met al die landen, die eveneens den wederopbouw en de bevestiging van vrede en veiligheid willen dienen op grondslag van recht en rechtvaardigheid.

In de organen van de Vereenigde Naties en met name in den Veiligheidsraad, zoomede in de Commissie voor de beheersching der atoomenergie, streeft de Regeering naar bevordering van goede internationale verhoudingen op den grondslag van het handvest, met het doel den internationalen vrede en veiligheid te bevestigen en de vrijmaking van het in het atoom sluimerend geweld te doen strekken tot heil, in stede van tot rampspoed der menschheid.

Onzerzijds wordt een spoedige totstandkoming van definitieve vredes regelingen gewenscht, ten einde de wereld de gelegenheid te bieden, door vreedzamen arbeid tot herstel te geraken.

Het besef, wederkeerig bestaande bij de Nederlandsche zoowel als bij de Belgische Regeering, dat ten aanzien van een aantal internationale vraagstukken haar respectievelijke belangen gestadig meer samenloopen, draagt er toe bij de nauwe samenwerking met onze Zuiderburen te versterken.De ontwikkeling van onze betrekkingen met de mogendheden, waarmede de vriendschappelijke relaties niet zijn verbroken geweest, blijft aanleiding geven tot voldoening.

Nederland stelt zich voor aanspraken te doen gelden op grensverbetering van beperkten omvang langs zijn Oostgrenzen.

Mede als een bijdrage tot de vestiging van een sterke internationale rechtsorde zal worden voortgegaan met den wederopbouw zoowel van onze Marine als van onze Landmacht. In beside deelen onzer strijdmacht zal bijzondere aandacht worden geschonken aan de tucht, het moreel, de geestelijke verzorging en de sociale bemoeiingen ten dienste van het personeel en zijn gezinnen. Voorstellen tot wijziging van de Dienstplichtwet en van de bevorderingswetten voor het beroeps- en reservepersoneel onzer Landmacht zullen U worden aangeboden. Zoowel aan onze Landmacht als aan onze Marine, in het bijzonder aan dat gedeelte, hetwelk tijdens den oorlog reeds jaren uit het vaderland afwezig was, worden hooge eischen gesteld. Met erkentelijkheid maak ik gewag van de groote plichtsbetrachting en offervaardigheid dezer mannen.

In ernstig onderzoek zal worden genomen de vraag op welke wijze -ontduiking van het bepaalde in artikel 263 van het Burgerlijk Wetboek kan worden tegengegaan. Maatregelen ter voorkoming van lichtvaardige echtscheidingen zullen worden voorbereid. Maatregelen zullen worden voorbereid ten behoeve van een meer doeltreffende bestrijding van de openbare onzedelijkheid.

Ten aanzien van het onderwijs zal gestreefd worden naar het wegnemen van belemmeringen die de vernieuwing van het onderwijs in den weg staan en naar het aanvullen van de op dit gebied bestaande tekorten.

Ontwerpen van wet, vastleggende het kader, waarbinnen zich de vernieuwing van het onderwijs zal kunnen voltrekken, zullen in overweging worden genomen. Voorstellen tot verbetering van de financieele verhouding ten aanzien van het Bijzonder Hooger Onderwijs zullen U op korten termijn bereiken.

De Regeering zal sterken steun verleenen aan de jeugdbeweging, met inachtneming van zelfstandigheid der levensrichting en erkenning van de rechten der ouders. Bijzondere aandacht zal worden gewijd aan de bestrijding van de verwildering der jeugd.

Het ligt in het voornemen, om, den Radioraad gehoord, een wettelijke basis te ontwerpen voor een nationaal omroepbestel op publiekrechtelijke leest, waarbij de verschillende levensbeschouwingen, in organisch verband opgenomen, voor het uitdragen van eigen beginselen beschikking zullen verkrijgen over zendtijd.

Ten aanzien van de stoffelijke welvaart staat voorop het streven naar opvoering van de nationale productie. Het herstel en de uitbouw van den handel en de nijverheid in al hun geledingen zal met kracht worden bevorderd. Met het oog hierop zal aan de totstandkoming van een wettelijke regeling voor een adviseerend planbureau met spoed worden voortgewerkt. In het bijzonder op de industrieele ontwikkeling van ons land, als belangrijk middel om de moeilijkheden, uit de wijzigingen in de economische wereldstructuur voortvloeiend, te boven te komen, zal de aandacht der Regeering zijn gevestigd.

De Regeering is voornemens om ter bevordering van de ontwikkeling van een gezond middenstandsbedrijf voortgang te maken met de bestaande vormen van het verleenen van crediet, alsmede den middenstand, waar noodig, tegen onredelijke concurrende van de zijde van het grootbedrijf te beschermen. Ter bevordering van den dringend noodzakelijken export, zoowel van industrieele als van agrarische producten, zullen de economische betrekkingen met andere mogendheden worden voortgezet en uitgebreid. Een doeltreffende voorlichting dienaangaande zal, zooveel mogelijk te zamen met het bedrijfsleven, worden bevorderd.

Bij de ten aanzien van den landbouw te nemen maatregelen zal er naar worden gestreefd aan het economisch verantwoorde kleine boeren- en tuindersbedrijf een zoodanig inkomstenpeil te waarborgen, dat voor het gezin een behoorlijk bestaan verzekerd is.

Met inachtneming van een redelijke belooning voor diegenen, die in land- en tuinbouw werkzaam zijn, zal de aandacht bij voortduring gericht moeten blijven op verlaging van den kostprijs van onze land- en tuinbouwproducten. Daarnaast is bevordering van de kwaliteitsverbetering een eerste vereischte.

Het land- en tuinbouwonderwijs zullen moeten worden uitgebreid, terwijl het landbouwkundig onderzoek zich tot nieuwe gebieden zal dienen uit te strekken. Bijzondere aandacht zal worden geschonken aan de opleiding van landarbeiders.

Het herstel van het geschonden landbouwbedrijf zal met kracht worden voortgezet. Eerlang zal een ontwerp van wet, in het bijzonder het herstel van Walcheren regelende, bij de Staten-Generaal worden ingediend. Ruilverkavelingen en herontginningen zullen een meer rationeel grondgebruik mogelijk moeten maken, terwijl voorbereidingen zullen worden getroffen voor verdere landaanwinning en nieuwe inpolderingen. Bij deze maatregelen zal aan de aankleeding van het landschap bijzondere aandacht worden geschonken.

Regelen van wet ten aanzien van verkoop en doelmatige verpachting van gronden zullen worden voorbereid.

Op het gebied van de visscherij zal het inslaan van nieuwe wegen krachtig worden bevorderd, terwijl aan het visscherijonderzoek bijzondere aandacht zal worden gegeven. Ten behoeve van de binnenvisscherij wordt een wettelijke regeling voorbereid, waarbij met de belangen van alle daarbij betrokkenen rekening zal worden gehouden.

Met kracht zal ook de wederopbouw worden voortgezet, met name ook van gebouwen van geestelijke en cultureele beteekenis, welker groote waarde niet uit het oog zal worden verloren, en van bedrijfsgebouwen. Het bouw van nieuwe woningen zal, zoodra de aanvoer van materialen dit mogelijk maakt, ten sterkste worden bevorderd. Enkele wijzigingen in de Woningwet zijn in verband hiermede voorbereid. Een financieele regeling voor de bouw van woningen door particulieren is vrijwel gereed. De bemoeiingen tot herstel van het spoorwegverkeer en ons zwaar gehavende autopark zullen worden voortgezet. Voorts zal de productie van banden worden bevorderd. Aan de verkeerswetgeving en de bevordering van de veiligheid van het verkeer wordt bijzondere aandacht besteed.

Een regeling van het goederenvervoer langs den weg wordt voorbereid. Alle krachten worden er op gericht, opdat de plaats, welke aan ons land in het luchtverkeer op grond van geschiedenis, ligging en praestatiemogelijkheden toekomt, binnen zoo kort mogelijken tijd weer wordt ingenomen. De reeds getroffen maatregelen tot herstel van de door den oorlog deerlijk getroffen koopvaardijvloot zullen met kracht worden voortgezet. Een wettelijke regeling voor de pensionneering van zeelieden is in voorbereiding.

Zooveel doenlijk zal – mede ter versterking van de saamhoorigheidsgedachte en het verantwoordelijkheidsgevoel der bedrijfsgenooten – worden gestreefd naar een verschuiving der Overheidsbemoeiing naar publiekrechtelijke bedrijfsorganen.

De Regeering zal met spoed de voorbereiding voortzetten van een wetsvoorstel op de publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie, waarbij aan gerechtvaardigde verlangens van het bedrijfsleven alle aandacht zal worden geschonken.

Als top-orgaan van de publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie zal de instelling van een sociaal-economischen raad worden voorbereid. Regelingen zullen moeten worden getroffen, opdat alle bedrijfsgenooten èn in de bedrijfstakken via de publiekrechtelijke bedrijfsorganisaties èn in de afzonderlijke ondernemingen in het overleg niet enkel over sociale, maar ook over economische vraagstukken worden betrokken. Voor zoover echter de publiekrechtelijkc bedrijfsorganisatie geen genoegzame waarborgen biedt voor gezonde sociaaleconomische verhoudingen in eenig bedrijf of voor een juiste behartiging van het consumentenbelang, zal socialisatie worden overwogen van de nog met in gemeenschapsbezit zijnde openbare nutsbedrijven, alsmede van die bedrijven, van monopolistisch karakter, waarvan na onderzoek socialisatie om redenen van algemeen belang geboden en doelmatig blijkt.

De socialisatie van het mijnwezen zal worden bevorderd, zoodra een op korten termijn in te stellen Commissie van onderzoek heeft bevestigd, dat het algemeen belang zoodanig ingrijpen vergt. Een wettelijke basis zal worden voorbereid voor een bijzonder toezicht op het kartel- en concernwezen. Groote zorg zal worden besteed aan een rechtvaardige verdeeling van de stoffelijke welvaart. Scherp toezicht op de prijzen zal er voor waken, dat iedere verhooging der productie zooveel mogelijk ten goede komt aan een vermindering der nog steeds bestaande spanning tusschen loonen en prijzen. Ter verlichting van de moeilijkheden van hen, wier behoeften het grootst zijn, zal een verbetering van den kinderbijslag worden voorgesteld. Een verplichte wachtgeldregeling en werkloosheidsverzekering zullen worden voorbereid. Terwijl voortgewerkt wordt aan een algemeene herziening der sociale verzekering als onderdeel van het streven naar grooter bestaanszekerheld, zal spoedig een voorloopige voorziening ten gunste van ouden van dagen aan U worden voorgelegd. Een wetsontwerp zal worden ingediend tot herziening van de bepalingen, rakende de beëindiging van arbeidsovereenkomsten, zulks met de bedoellng personen, die reeds geruimen tijd bij denzelfden werkgever in loondienst zijn, meerdere bestaanszekerheid te verschaffen. Op korten termijn zal een commissoriaal onderzoek worden ingesteld naar de mogelijkheid om de Armenwet in dien zin te verruimen, dat zij een breedere basis biedt voor de maatschappelijke voorziening en hulpverleening.

De verbetering der geestelijke en lichamelijke volksgezondheid zal met kracht worden bevorderd. In samenwerking met de deskundigen en de organisaties, op dat gebied werkzaam, wordt een op wettelijke basis steunende coördinatie der gezondheidszorg voorbereid.

Groote zorg boezemt mij de toestand van ’s lands financiën in. Bij voortduring staan deze nog onder den invloed van de oorlogsramp en den nasleep van dien. De voorzieningen op burgerlijk en militair gebied, welke hierdoor noodzakelijk zijn geworden, leggen een schier ondraaglijken last op de volkshuishoudingen der betrokken gebiedsdeelen. Zonder krachtige hulp van buiten is de taak, die het Rijk vervullen kan, aan zeer enge grenzen gebonden. Met dankbaarheid mag ik gewagen van de financieele hulp, die tot dusver door het buitenland wordt verleend. Mede in het belang van cen voortzetting daarvan mag niets worden nagelaten, wat de van ouds erkende credietwaardigheid van Nederland zal kunnen versterken. Eerste voorwaarde daartoe is een eendrachtige voortzetting van de herstelpolitiek.

Ook bij het betrachten der uiterste soberheid zullen aan de Overheidsfinanciën zware eischen blijven gesteld om chaotische toestanden te kunnen voorkomen, in staat te zijn de Overzeesche Gebiedsdeelen hulp te bieden, het herstel te bevorderen – zoowel op materieel als op cultureel gebled – en verbetering te kunnen brengen in het lot van die bevolkingsgroepen, welke in zorglijke omstandigheden verkeeren.

Handhaving van het monetaire evenwicht bij een internationaal verantwoord niveau van loonen en prijzen zal bij voortduring de aandacht vragen. Met inachtneming van den eisch van rechtsherstel en onder waarborging van de belangen van den fiscus zal het toezicht op de investeeringen zal voorshands echter geld- en kapitaalverkeer zoo spoedig mogelijk een passende vrijheid herkrijgen. Het uitoefenen van onvermijdelijk zijn om een zoo doeltreffend mogelijk gebruik van het kapitaal te verzekeren. Hierbij zullen met name de Nederlandsche Bank, waarvan de eigendom van particuliere in publieke handen dient over te gaan, en de Herstelbank een belangrijke rol hebben te vervullen.

De vermindering van den druk der binnenlandsche Staatsschuld zal de bijzondere aandacht vereischen, waartoe naast de reeds aanhangige vermogensaanwasbelasting een heffing in eens van de vermogens zal worden voorgesteld. Ook een conversie van de binnenlandsche Staatsleeningen zal aan dit doel worden dienstbaar gemaakt.

De regeling van de bijdragen in de materieele oorlogsschade en van de aanvullende credietfinanciering bij de wet kan op korten termijn worden tegemoet gezien.

De voorstellen tot wijziging van artikel 192 en van hoofdstuk XIII der Grondwet zullen U ter behandeling in tweede lezing bereiken. De instelling eener Staatscommissie tot herziening van de Grondwet kan spoedig worden tegemoet gezien.

Het vraagstuk der administratieve Rechtspraak zal door een Staatscommissie opnieuw onder de oogen worden gezien.Met kracht zal worden gestreefd naar inkrimping van het Overheidsapparaat; in het bijzonder zal daarbij aandacht worden geschonken aan de Rijksbureaux.

In afwachting van het rapport der onderwerpelijke commissie zullen partieele verbeteringen in de gemeentefinanciën worden voorgesteld. Een betere coördinatie tusschen de dragers van het gezag en de politic zal worden bevorderd.

Naar een oplossing van de verschillende problemen, die samenhangen met de vervolging der politleke delinquenten, wordt met voortvarendheid gestreefd.

De zuivering van het Overheidspersoneel, alsmede van de pers, zal nog voor het einde van dit jaar worden voltooid, terwijl een snelle afwerking van de zuivering van het bedrijfsleven eveneens zal worden nagestreefd.

De Regeering zal een juistere regeling van de positle der ambtenaren o.m. door herziening van stelsel en normen van het bezoldigingsbesluit bevorderen. Een salarisverbetering voor de onderwijzers is in voorbereiding. Een reorganisatie van het georganiseerd overleg is voorgenomen. lk ben mij bewust, dat de nauwgezette behandeling van al deze voorstellen – overvloedig in aantal, omdat de taak der Overheld in dezen tijd zoo diep ingrijpt in vele levensterreinen – veel van Uw werkkracht en van Uw toewijding zal vergen.

Met de bede, dat God U hiertoe wijsheid en kracht moge schenken tot zegen van ons Koninkrijk en deszelfs toekomst, verklaar ik de gewone zitting der Staten-Generaal geopend.

Leden der Staten-Generaal,

Het vertrouwen van mijn volk heeft U geroepen, om in de komende vier jaren mede te beslissen over het wel en wee van ons vaderland.

Dit stemt mij tot voldoening. Uw verkiezing toch strekt mij ten teeken van een terugkeer tot normale grondwettelijke vormen en stabiele staatkundige verhoudingen.,

Te meer verheug ik mij hierover, omdat thans eerst recht alle krachten gericht kunnen worden op het ééne doel: het leggen van een deugdelijken grondslag voor den geleidelijken wederopbouw van onze geestelijke en stoffelijke volkswelvaart.

Tot mijn groote vreugde mocht ik – mede uit eigen aanschouwing vaststellen, dat wij in gestagen tred reeds menige schrede op den weg naar dit groote doel hebben gezet en dat wij, wat de krachtsinspanning betreft om het te bereiken, geenszins de minsten zijn in den kring der door den oorlog getroffen volkeren.

Nochtans wachten ons nog vele en groote moeilijkheden, welke ik zoowel U als mijn geheele volk in ernstige en voortdurende overweging aanbeveel. Deze moeilijkheden zullen slechts overwonnen kunnen worden, indien ieder onzer zich met geestdrift wijdt aan den gemeenschappelijken arbeid, die uitsluitend in staat zal zijn voor de breede lagen van ons volk den weg tot welvaart te banen.In de ontwikkeling der gebeurtenissen in Oost-Indië valt verbetering aan te wijzen. In belangrijke deelen der Buitengewesten is reeds in eersten aanleg overgegaan tot de vestiging van een nieuwe rechtsorde, steunend op de beginselen, die in mijn rede van 7 December 1942 werden neergelegd. Met vertegenwoordigers der bevolking uit die Buitengewesten, waar het Geallieerde Opperbevel de verantwoordelijkheid voor de bestuursvoering heeft overgedragen, wordt thans beraadslaagd over de vervulling, langs loyalen en vreedzamen weg, van de nationale verlangens. Op Java en Sumatra echter ontbreken nog voldoende voorwaarden voor zulk een overleg. Ik vertrouw, dat deze voorwaarden – mede dank zij verdere besprekingen – spoedig aanwezig zullen zijn.Het Geallieerde Opperbevel in deze gebieden, en -in den Riouw-Archipel, heeft zijn taak nog niet voltooid. Nog altijd lijden daar – tot onze bezorgdheid – velen uit alle bevolkingsgroepen onder de gevolgen van den oorlog. De verdere liquidatie van de Japansche invasie en de terugkeer van orde en rust, met name op Java en Sumatra, zijn noodzakelijke voorwaarden, wil Nederland zich ten volle kunnen wijden aan zijn roeping, om te zamen met de Indonesische volken ook voor hen binnen het Koninkrijk een eigen Staatsverband op te bouwen, waarin die volken vrij hun eigen kracht kunnen ontplooien en door middel waarvan zij zich een eigen plaats in de rij der Vereenigde Volken zullen kunnen verwerven. In dit Indonesisch Staatsverband zullen uiteraard de rechten en belangen van alle bevolkingsgroepen en van minderheden dienen te worden beschermd en behartigd.

Ten einde voor den overgangstijd in het bijzonder de uitoefening van de taak van het opperbestuur ten aanzien van Oost-Indië beter tot haar recht te doen komen en ook daar de Rijksconferentie voor te bereiden, zal onverwijld een ontwerp van wet tot instelling van een Commissie-Generaal – aangepast aan de eischen van den huidigen tijd – aan U worden voorgelegd.

In afwachting van het herstel van het econornisch leven zullen de groote moeilijkheden, waarvoor Oost-Indië zich op het gebled van geld- en handelsverkeer gesteld ziet, slechts met steun van Nederland en door nauwe samenwerking van beide deelen van het Koninkrijk, uiteraard op voet van gelijkheid, overwonnen kunnen worden. Diep getroffen ben ik door de plichtsbetrachting en zelfbeheersching, waar mede intusschen zoowel burgers als militairen ginds onder zoo moeilijke omstandigheden voortgaan, hun taak te vervullen.Ook in West-Indië leeft een drang naar vernieuwing der Staatsinstellingen. Wat reeds zonder Grondwetswijziging ter bevrediging daarvan kan geschieden, zal ten spoedigste worden bevorderd, opdat Suriname en de Nederlandsche Antillen zullen kunnen beginnen met op nieuwen voet eigen leven, deelgenootschap in het Koninkrijk en in het bijzonder hun taak in hun eigen omgeving ter hand te nemen.

Nederland, dat zich in het verleden voortdurend tot taak heeft gesteld in de internationale samenleving der volkeren bij te dragen tot den opbouw van een vreedzame internationale wereldorde, zal ook thans naar vermogen krachtig samenwerken met al die landen, die eveneens den wederopbouw en de bevestiging van vrede en veiligheid willen dienen op grondslag van recht en rechtvaardigheid.

In de organen van de Vereenigde Naties en met name in den Veiligheidsraad, zoomede in de Commissie voor de beheersching der atoomenergie, streeft de Regeering naar bevordering van goede internationale verhoudingen op den grondslag van het handvest, met het doel den internationalen vrede en veiligheid te bevestigen en de vrijmaking van het in het atoom sluimerend geweld te doen strekken tot heil, in stede van tot rampspoed der menschheid.

Onzerzijds wordt een spoedige totstandkoming van definitieve vredes regelingen gewenscht, ten einde de wereld de gelegenheid te bieden, door vreedzamen arbeid tot herstel te geraken.

Het besef, wederkeerig bestaande bij de Nederlandsche zoowel als bij de Belgische Regeering, dat ten aanzien van een aantal internationale vraagstukken haar respectievelijke belangen gestadig meer samenloopen, draagt er toe bij de nauwe samenwerking met onze Zuiderburen te versterken.De ontwikkeling van onze betrekkingen met de mogendheden, waarmede de vriendschappelijke relaties niet zijn verbroken geweest, blijft aanleiding geven tot voldoening.

Nederland stelt zich voor aanspraken te doen gelden op grensverbetering van beperkten omvang langs zijn Oostgrenzen.

Mede als een bijdrage tot de vestiging van een sterke internationale rechtsorde zal worden voortgegaan met den wederopbouw zoowel van onze Marine als van onze Landmacht. In beside deelen onzer strijdmacht zal bijzondere aandacht worden geschonken aan de tucht, het moreel, de geestelijke verzorging en de sociale bemoeiingen ten dienste van het personeel en zijn gezinnen. Voorstellen tot wijziging van de Dienstplichtwet en van de bevorderingswetten voor het beroeps- en reservepersoneel onzer Landmacht zullen U worden aangeboden. Zoowel aan onze Landmacht als aan onze Marine, in het bijzonder aan dat gedeelte, hetwelk tijdens den oorlog reeds jaren uit het vaderland afwezig was, worden hooge eischen gesteld. Met erkentelijkheid maak ik gewag van de groote plichtsbetrachting en offervaardigheid dezer mannen.

In ernstig onderzoek zal worden genomen de vraag op welke wijze -ontduiking van het bepaalde in artikel 263 van het Burgerlijk Wetboek kan worden tegengegaan. Maatregelen ter voorkoming van lichtvaardige echtscheidingen zullen worden voorbereid. Maatregelen zullen worden voorbereid ten behoeve van een meer doeltreffende bestrijding van de openbare onzedelijkheid.

Ten aanzien van het onderwijs zal gestreefd worden naar het wegnemen van belemmeringen die de vernieuwing van het onderwijs in den weg staan en naar het aanvullen van de op dit gebied bestaande tekorten.

Ontwerpen van wet, vastleggende het kader, waarbinnen zich de vernieuwing van het onderwijs zal kunnen voltrekken, zullen in overweging worden genomen. Voorstellen tot verbetering van de financieele verhouding ten aanzien van het Bijzonder Hooger Onderwijs zullen U op korten termijn bereiken.

De Regeering zal sterken steun verleenen aan de jeugdbeweging, met inachtneming van zelfstandigheid der levensrichting en erkenning van de rechten der ouders. Bijzondere aandacht zal worden gewijd aan de bestrijding van de verwildering der jeugd.

Het ligt in het voornemen, om, den Radioraad gehoord, een wettelijke basis te ontwerpen voor een nationaal omroepbestel op publiekrechtelijke leest, waarbij de verschillende levensbeschouwingen, in organisch verband opgenomen, voor het uitdragen van eigen beginselen beschikking zullen verkrijgen over zendtijd.

Ten aanzien van de stoffelijke welvaart staat voorop het streven naar opvoering van de nationale productie. Het herstel en de uitbouw van den handel en de nijverheid in al hun geledingen zal met kracht worden bevorderd. Met het oog hierop zal aan de totstandkoming van een wettelijke regeling voor een adviseerend planbureau met spoed worden voortgewerkt. In het bijzonder op de industrieele ontwikkeling van ons land, als belangrijk middel om de moeilijkheden, uit de wijzigingen in de economische wereldstructuur voortvloeiend, te boven te komen, zal de aandacht der Regeering zijn gevestigd.

De Regeering is voornemens om ter bevordering van de ontwikkeling van een gezond middenstandsbedrijf voortgang te maken met de bestaande vormen van het verleenen van crediet, alsmede den middenstand, waar noodig, tegen onredelijke concurrende van de zijde van het grootbedrijf te beschermen. Ter bevordering van den dringend noodzakelijken export, zoowel van industrieele als van agrarische producten, zullen de economische betrekkingen met andere mogendheden worden voortgezet en uitgebreid. Een doeltreffende voorlichting dienaangaande zal, zooveel mogelijk te zamen met het bedrijfsleven, worden bevorderd.

Bij de ten aanzien van den landbouw te nemen maatregelen zal er naar worden gestreefd aan het economisch verantwoorde kleine boeren- en tuindersbedrijf een zoodanig inkomstenpeil te waarborgen, dat voor het gezin een behoorlijk bestaan verzekerd is.

Met inachtneming van een redelijke belooning voor diegenen, die in land- en tuinbouw werkzaam zijn, zal de aandacht bij voortduring gericht moeten blijven op verlaging van den kostprijs van onze land- en tuinbouwproducten. Daarnaast is bevordering van de kwaliteitsverbetering een eerste vereischte.

Het land- en tuinbouwonderwijs zullen moeten worden uitgebreid, terwijl het landbouwkundig onderzoek zich tot nieuwe gebieden zal dienen uit te strekken. Bijzondere aandacht zal worden geschonken aan de opleiding van landarbeiders.

Het herstel van het geschonden landbouwbedrijf zal met kracht worden voortgezet. Eerlang zal een ontwerp van wet, in het bijzonder het herstel van Walcheren regelende, bij de Staten-Generaal worden ingediend. Ruilverkavelingen en herontginningen zullen een meer rationeel grondgebruik mogelijk moeten maken, terwijl voorbereidingen zullen worden getroffen voor verdere landaanwinning en nieuwe inpolderingen. Bij deze maatregelen zal aan de aankleeding van het landschap bijzondere aandacht worden geschonken.

Regelen van wet ten aanzien van verkoop en doelmatige verpachting van gronden zullen worden voorbereid.

Op het gebied van de visscherij zal het inslaan van nieuwe wegen krachtig worden bevorderd, terwijl aan het visscherijonderzoek bijzondere aandacht zal worden gegeven. Ten behoeve van de binnenvisscherij wordt een wettelijke regeling voorbereid, waarbij met de belangen van alle daarbij betrokkenen rekening zal worden gehouden.

Met kracht zal ook de wederopbouw worden voortgezet, met name ook van gebouwen van geestelijke en cultureele beteekenis, welker groote waarde niet uit het oog zal worden verloren, en van bedrijfsgebouwen. Het bouw van nieuwe woningen zal, zoodra de aanvoer van materialen dit mogelijk maakt, ten sterkste worden bevorderd. Enkele wijzigingen in de Woningwet zijn in verband hiermede voorbereid. Een financieele regeling voor de bouw van woningen door particulieren is vrijwel gereed. De bemoeiingen tot herstel van het spoorwegverkeer en ons zwaar gehavende autopark zullen worden voortgezet. Voorts zal de productie van banden worden bevorderd. Aan de verkeerswetgeving en de bevordering van de veiligheid van het verkeer wordt bijzondere aandacht besteed.

Een regeling van het goederenvervoer langs den weg wordt voorbereid. Alle krachten worden er op gericht, opdat de plaats, welke aan ons land in het luchtverkeer op grond van geschiedenis, ligging en praestatiemogelijkheden toekomt, binnen zoo kort mogelijken tijd weer wordt ingenomen. De reeds getroffen maatregelen tot herstel van de door den oorlog deerlijk getroffen koopvaardijvloot zullen met kracht worden voortgezet. Een wettelijke regeling voor de pensionneering van zeelieden is in voorbereiding.

Zooveel doenlijk zal – mede ter versterking van de saamhoorigheidsgedachte en het verantwoordelijkheidsgevoel der bedrijfsgenooten – worden gestreefd naar een verschuiving der Overheidsbemoeiing naar publiekrechtelijke bedrijfsorganen.

De Regeering zal met spoed de voorbereiding voortzetten van een wetsvoorstel op de publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie, waarbij aan gerechtvaardigde verlangens van het bedrijfsleven alle aandacht zal worden geschonken.

Als top-orgaan van de publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie zal de instelling van een sociaal-economischen raad worden voorbereid. Regelingen zullen moeten worden getroffen, opdat alle bedrijfsgenooten èn in de bedrijfstakken via de publiekrechtelijke bedrijfsorganisaties èn in de afzonderlijke ondernemingen in het overleg niet enkel over sociale, maar ook over economische vraagstukken worden betrokken. Voor zoover echter de publiekrechtelijkc bedrijfsorganisatie geen genoegzame waarborgen biedt voor gezonde sociaaleconomische verhoudingen in eenig bedrijf of voor een juiste behartiging van het consumentenbelang, zal socialisatie worden overwogen van de nog met in gemeenschapsbezit zijnde openbare nutsbedrijven, alsmede van die bedrijven, van monopolistisch karakter, waarvan na onderzoek socialisatie om redenen van algemeen belang geboden en doelmatig blijkt.

De socialisatie van het mijnwezen zal worden bevorderd, zoodra een op korten termijn in te stellen Commissie van onderzoek heeft bevestigd, dat het algemeen belang zoodanig ingrijpen vergt. Een wettelijke basis zal worden voorbereid voor een bijzonder toezicht op het kartel- en concernwezen. Groote zorg zal worden besteed aan een rechtvaardige verdeeling van de stoffelijke welvaart. Scherp toezicht op de prijzen zal er voor waken, dat iedere verhooging der productie zooveel mogelijk ten goede komt aan een vermindering der nog steeds bestaande spanning tusschen loonen en prijzen. Ter verlichting van de moeilijkheden van hen, wier behoeften het grootst zijn, zal een verbetering van den kinderbijslag worden voorgesteld. Een verplichte wachtgeldregeling en werkloosheidsverzekering zullen worden voorbereid. Terwijl voortgewerkt wordt aan een algemeene herziening der sociale verzekering als onderdeel van het streven naar grooter bestaanszekerheld, zal spoedig een voorloopige voorziening ten gunste van ouden van dagen aan U worden voorgelegd. Een wetsontwerp zal worden ingediend tot herziening van de bepalingen, rakende de beëindiging van arbeidsovereenkomsten, zulks met de bedoellng personen, die reeds geruimen tijd bij denzelfden werkgever in loondienst zijn, meerdere bestaanszekerheid te verschaffen. Op korten termijn zal een commissoriaal onderzoek worden ingesteld naar de mogelijkheid om de Armenwet in dien zin te verruimen, dat zij een breedere basis biedt voor de maatschappelijke voorziening en hulpverleening.

De verbetering der geestelijke en lichamelijke volksgezondheid zal met kracht worden bevorderd. In samenwerking met de deskundigen en de organisaties, op dat gebied werkzaam, wordt een op wettelijke basis steunende coördinatie der gezondheidszorg voorbereid.

Groote zorg boezemt mij de toestand van ’s lands financiën in. Bij voortduring staan deze nog onder den invloed van de oorlogsramp en den nasleep van dien. De voorzieningen op burgerlijk en militair gebied, welke hierdoor noodzakelijk zijn geworden, leggen een schier ondraaglijken last op de volkshuishoudingen der betrokken gebiedsdeelen. Zonder krachtige hulp van buiten is de taak, die het Rijk vervullen kan, aan zeer enge grenzen gebonden. Met dankbaarheid mag ik gewagen van de financieele hulp, die tot dusver door het buitenland wordt verleend. Mede in het belang van cen voortzetting daarvan mag niets worden nagelaten, wat de van ouds erkende credietwaardigheid van Nederland zal kunnen versterken. Eerste voorwaarde daartoe is een eendrachtige voortzetting van de herstelpolitiek.

Ook bij het betrachten der uiterste soberheid zullen aan de Overheidsfinanciën zware eischen blijven gesteld om chaotische toestanden te kunnen voorkomen, in staat te zijn de Overzeesche Gebiedsdeelen hulp te bieden, het herstel te bevorderen – zoowel op materieel als op cultureel gebled – en verbetering te kunnen brengen in het lot van die bevolkingsgroepen, welke in zorglijke omstandigheden verkeeren.

Handhaving van het monetaire evenwicht bij een internationaal verantwoord niveau van loonen en prijzen zal bij voortduring de aandacht vragen. Met inachtneming van den eisch van rechtsherstel en onder waarborging van de belangen van den fiscus zal het toezicht op de investeeringen zal voorshands echter geld- en kapitaalverkeer zoo spoedig mogelijk een passende vrijheid herkrijgen. Het uitoefenen van onvermijdelijk zijn om een zoo doeltreffend mogelijk gebruik van het kapitaal te verzekeren. Hierbij zullen met name de Nederlandsche Bank, waarvan de eigendom van particuliere in publieke handen dient over te gaan, en de Herstelbank een belangrijke rol hebben te vervullen.

De vermindering van den druk der binnenlandsche Staatsschuld zal de bijzondere aandacht vereischen, waartoe naast de reeds aanhangige vermogensaanwasbelasting een heffing in eens van de vermogens zal worden voorgesteld. Ook een conversie van de binnenlandsche Staatsleeningen zal aan dit doel worden dienstbaar gemaakt.

De regeling van de bijdragen in de materieele oorlogsschade en van de aanvullende credietfinanciering bij de wet kan op korten termijn worden tegemoet gezien.

De voorstellen tot wijziging van artikel 192 en van hoofdstuk XIII der Grondwet zullen U ter behandeling in tweede lezing bereiken. De instelling eener Staatscommissie tot herziening van de Grondwet kan spoedig worden tegemoet gezien.

Het vraagstuk der administratieve Rechtspraak zal door een Staatscommissie opnieuw onder de oogen worden gezien.Met kracht zal worden gestreefd naar inkrimping van het Overheidsapparaat; in het bijzonder zal daarbij aandacht worden geschonken aan de Rijksbureaux.

In afwachting van het rapport der onderwerpelijke commissie zullen partieele verbeteringen in de gemeentefinanciën worden voorgesteld. Een betere coördinatie tusschen de dragers van het gezag en de politic zal worden bevorderd.

Naar een oplossing van de verschillende problemen, die samenhangen met de vervolging der politleke delinquenten, wordt met voortvarendheid gestreefd.

De zuivering van het Overheidspersoneel, alsmede van de pers, zal nog voor het einde van dit jaar worden voltooid, terwijl een snelle afwerking van de zuivering van het bedrijfsleven eveneens zal worden nagestreefd.

De Regeering zal een juistere regeling van de positle der ambtenaren o.m. door herziening van stelsel en normen van het bezoldigingsbesluit bevorderen. Een salarisverbetering voor de onderwijzers is in voorbereiding. Een reorganisatie van het georganiseerd overleg is voorgenomen. lk ben mij bewust, dat de nauwgezette behandeling van al deze voorstellen – overvloedig in aantal, omdat de taak der Overheld in dezen tijd zoo diep ingrijpt in vele levensterreinen – veel van Uw werkkracht en van Uw toewijding zal vergen.

Met de bede, dat God U hiertoe wijsheid en kracht moge schenken tot zegen van ons Koninkrijk en deszelfs toekomst, verklaar ik de gewone zitting der Staten-Generaal geopend.

Openingsrede van 17 september 1946

(uitgesproken door de Minister van Binnenlandse Zaken namens de Koningin)

Hare Majesteit de Koningin heeft mij opgedragen, deze zitting in Haar naam te openen. Voorhet eerst sindsjaren is het weer mogelijk het grondwettelijk voorschrift, vervat in de artikelen 103 en 106 onzer hoogste Staatswet, na te leven en de gewone jaarlijksche zitting der Staten-Generaal op den 3den Dinsdag in September, te openen. Met U verheugt de Regeering zich, dat aldus de normale paden weder in vollen omvang betreden worden. Op tal van gebieden doen zich intusschen de gevolgen van den oorlog nog schier dagelijks gevoelen en zijn de problemen, welke om een oplossing vragen, ontelbaar.

Van haar verantwoordelijkheid te dezen is de Regeering zich diep bewust. Haar voornemens zijn U uit de Troonrede bekend en zij wenscht thans met de spade op den schouder – om het beeld van Thorbecke te gebruiken aan den slag te gaan. Zij is er van overtuigd, dat ook U, leden van de Staten-Generaal, bereid bent het op U rustende deel der verantwoordelijkheid voor ‘s Lands zaken te aanvaarden en in gemeen overleg met de Regeering de ter zake noodige maatregelen te treffen. Dat het voor de Regeering slechts dan mogelijk is haar bijna onmenschelijk zware taak naar behooren te verrichten, indien zij zich geschraagd weet door het vertrouwen van een zoo breed mogelijke meerderheid uit de Staten-Generaal, behoeft nauwelijks vermelding.

Moge Gods zegen ons werk ten deel vallen en het ons gegeven zijn voor het Nederlandsche volk den weg te banen naar een minder zorgvolle toekomst.

In naam der Koningin en daartoe door haar gemachtigd, verklaar ik de jaarlijksche gewone zitting der Staten-Generaal te zijn geopend.

 

(Uitgesproken door de Minister van Binnenlandse Zaken namens de Koningin)

Mijnheer de Voorzitter! De Koningin heeft mij gemachtigd, deze buitengewoone zitting van de Staten-Generaal te openen.

Het samenkomen van de Eerste Kamer der Voorloopige Staten-Generaal met de nieuwe Tweede Kamer vormt de eerste phase op den weg naar normale parlementaire verhoudingen, hetgeen tot grote verheugenis stemt. De omvang van de door U in deze tot 20 Juli a.s. durende zitting te verrichten werkzaamheden zal in belangrijke mate bepaald worden door het verloop van de Kabinetsformatie. Moge het U inmiddels gegeven zijn, in deze zitting tot heil van ons Vaderland werkzaam te zijn.

In naam der Koningin verklaar ik de buitengewoone zitting van de Staten-Generaal te zijn geopend.

Leden der Staten-Generaal,

Gevoelens van diepe bewogenheid mengen zich met die vreugde en erkentelijkheid nu ik na zes jaren van bittere scheiding weer in uw midden verschijn.

Bronzen plaquette in de burgemeesterskamer van het Goudse Stadhuis

Leed en ontbering, nederlaag en ontreddering, maar ook offervaardig en heldenmoed kenmerkten de donkere jaren der Duitsche furie. In smart gedenken wij de tienduizenden Joodsche landgenooten, die werden marteld en vermoord, de millioenen Nederlanders en Indonesiërs, wier veiligheid bedreigd, wier levenskracht verteerd en wier zedelijk oordeel werd aangetast.

Inspectie van de Irene-brigade ter gelegenheid van de bevrijding

op het Koningin Wilhelminaplein te Voorburg.

Links Prins Bernhard, in het midden met hoge hoed de burgemeester

van ‘s-Gravenhage mr. S.J.R.de Monchy, rechts Generaal Grerar.

(collectie: Gemeentearchief Voorburg)

Wij gedenken daarnaast het verzet tegen den vijand, dat sterke krachten wekte en dat ons thans onze vrijheid als een recht doet aanvaarden. Lijden strijden werkten ook ten zegen. Wij werden ontvankelijker voor gelijke bezinning, meer bereid tot offers, dieper bewust van onze saamhorigheid en vaster besloten onze roeping als natie te verstaan.

Te midden der verwoesting liggen hier de krachten voor herstel en vernieuwing en wij gorden ons te zamen aan om de verworvenheden te bewaren en de zwakheden te overwinnen.

Te duur hebben wij onze vrijheid gekocht dan dat wij haar nu zouden misbruiken of verspillen.

Daarbij denk ik aan de duizenden die vielen in den strijd om het Vaderland, hetzij in onze krijgsmacht, op de koopvaardij of in het verzet. Moge offer inspireerend werken op hen, die gespaard bleven. Met groote voldoening zie ik de succesvolle krachtsinspanning, gericht op de noodvoorziening in de geteisterde gebieden en op het herstel van verkeer en industrie. Wij zijn dankbaar voor de redding van Walcheren en van de Wieringermeer, dankbaar ter wille van deze getroffen landstreken, maar bovenal omdat zij het symbool zijn van herwonnen kracht. In mijn radiorede van 20 Maart 1943 riep ik U allen op tot gezette overweging van herzieningsplannen op staatkundig gebied, waarbij met de veranderde omstandigheden en met de opgedane ervaringen zou zijn te rekenen. Met groote vreugde constateer ik, dat deze oproep grooten weerklank heeft gevonden.

De planner van velen, gesmeed in den bezettingstijd, breken zich thans een weg naar hun verwerkelijking. Zij omvatten niet alleen hervormingen van het staatkundig bestel, maar zijn ook gericht op een nieuwe vormgeving van het maatschappelijke en cultureele leven.

In deze worsteling worden de krachten gesterkt en gebundeld, welke thans den aanval hebben ingezet tegen normloosheid en ontwrichting.

De overheid heeft bij dit alles slechts een beperkte taak en haar arbeid is alleen dan vruchtbaar, wanneer zij de activiteit der burgers in kerk en gezin, zoowel als in andere levensverbanden positief waardeert.

Met groote zorg vervult mij de ontwikkeling der gebeurtenissen op Java. In gespannen medeleven volg ik het lot der tallooze kinderen, vrouwen en manner, beroofd, in lijfsgevaar of nog onverlost in de dreiging van een verdwaasde massa. Ik versta de gevoelens van bitterheid in de harten van hen, wien al dit onheil in onrecht is aangedaan. Ik betreur diep het leed dat tot aan het herstel der orde over Java’s bevolking onvermijdelijk zal komen.

En toch blijven wij pogen voor Nederlanders en Indonesiërs in dit thans geteisterde land de toekomst te redden, de toekomst van een Gemeenebest, gebouwd op de vrijwillig aanvaarde saamhoorigheid der Rijksdeelen. Geen wraakoefening staat ons voor oogen, noch de vestiging eener koloniale overheersching, doch wij houden ons er van overtuigd, dat slechts de gemeenschap onzer volkeren, hier en overzee, een waarborg biedt voor aller harmonische ontwikkeling, veiligheid en blijvende welvaart. Daartoe de mogelijkheid te scheppen is de groote krachtsinspanning waard, die te dien einde van ons volk zal worden gevergd. Moge het ons spoedig gegeven zijn, de grondgedachten, die ik reeds schetsmatig ontwikkelde in mijn radiorede van 7 December 1942, langs constitutioneelen weg tot volle werkelijkheid te zien worden.Ik weet, dat Nederland bereid is, onbaatzuchtig mede te werken aan de totstandkoming van een nieuwen status van ons Koninkrijk. Het spoedige bijeenkomen van de Rijksconferentie blijf ik daarom bevorderen. Vol bewondering ben ik voor het groote aandeel van Suriname en Curacao zoowel in de oorlogvoering van het Koninkrijk als in de hulpverleening aan Nederland. De nationale gevoelens van de bevolking van deze gebiedsdeelen zijn in de afgeloopen jaren op ondubbelzinnige wijze tot uitdrukking gekomen en zullen zonder twijfel op de aanstaande Rijksconferentie als een kracht ten goede medewerken.

Ten aanzien van onze betrekkingen met het buitenland valt in de eerste plaats met groote waardeering te gewagen van den steun, dien wij na de bevrijding uit verschillende landen in onzen tijdelijken nood ondervonden. De roof, gedurende de bezetting op ons volk gepleegd, heeft een afhankelijkheid op velerlei gebled ten gevolge gehad, die voorloopig onze internationale handelsbetrekkingen sterk beinvloedt. Moge de eendrachtige vredesinspanning van ons volk dit tij weldra doen keeren. Met de verbonden landen zijn de betrekkingen hartelijk, in weerwil van de moeilijke problemen, die gezamenlijk moeten worden opgelost en waaromtrent, naast veel overeenstemmend inzicht, ook verschil van meening mogelijk is.

De totstandkoming van de Vereenigde Naties wettigt de verwachting, dat deze nieuwe poging tot vrede door organisatie en overleg ook in moeilijke omstandigheden met kracht zal worden volgehouden. Ook al zij n niet al onze wenschen ten aanzien van deze organisatie bevredigd, toch zal mijn regeering met kracht haar medewerking verleenen aan de voorbereiding en werking van alle organen der Vereenigde Naties. Met betrekking tot den geslagen vijand spant de regeering zich in, onze belangen overal, waar zulks mogelijk is, met de meeste kracht te bepleiten. In Duitschland ving de Nederlandsche militaire missie haar arbeid aan, terwijl het eveneens tot tevredenheid stemt, dat Nederland is vertegenwoordigd in het Adviseerend Comité voor het Verre Oosten, dat te Washington zetelt.

Nederland dient in staat te zijn, in internationaal verband naar vermogen bij te dragen tot de handhaving van de rechtsorde. Daartoe zal met kracht comité worden gewerkt aan den wederopbouw van de Koninklijke Marine, welke in den oorlog zulke zware offers bracht, terwijl de Koninklijke Landmacht doeltreffende wijze wordt gereorganiseerd. Maatregelen zijn in voorbereiding ten einde in het voorjaar van 1946 een jaarklasse dienstplichtigen in werkelijken dienst op te roepen.

Ten behoeve van de ontwikkeling van de militaire en van de burgerlijke luchtvaart wordt een centrale dienst ingesteld, die alle gemeenschappelijke belangen zal behartigen.

Het is mij een behoefte uiting te geven aan het ernstig streven mijner regeering, om Nederland te doen herleven als een rechtsstaat, waarin rechtszekerheid en vertrouwen in de rechterlijke organen volledig zullen zijn hersteld.

Een snelle en rechtvaardige berechting van de politieke delinquenten beschouwt de regeering als een dringende zorg. Het ligt in het voornemen om de bevoegdheden tot opsporing en aanhouding op dit gebied weldra toe te vertrouwen aan de normale politie-organen.

Bij het ongedaan maken van onrecht, tijdens de bezetting gepleegd, is voor den Raad voor het Rechtsherstel een belangrijke functie weggelegd. De regeering heeft het zich tot taak gesteld, om hetgeen in strijd met onze rechtsopvattingen aan den bezetter herinnert, uit onze wetgeving te verwijderen en door nationale voorschriften te vervangen. Gestreefd wordt naar een snelle voltooiing van de noodzakelijke zuivering van de overheidsorganen.

De regeering zal een Staatscommissie instellen tot voorbereiding van een wijziging van de Grondwet, welke zonder twijfel van de eerder genoemde voorbereidende studies, waartoe de bezettingstijd velen opwekten, zal profiteeren. De arbeid dezer commissie zal voor de onderwerpen, welke de verhouding tot de Overzeesche Gebiedsdeelen raken, verband moeten houden met dien der reeds genoemde Rijksconferentie.

De herziening van de financieele verhouding tusschen het Rijk en de gemeenten heeft de bijzondere aandacht der regeering. Herstel van de financieele zelfstandigheid der gemeenten als einddoel staat hierbij voor oogen.

Het vraagstuk der gemeentelijke indeeling heeft mede haar aandacht.

De financieele toestand kenmerkt zich door de noodzaak van zeer groote uitgaven. Voor mijn verarmde land, dat reeds onder een zeer zware Staatsschuld gebukt gaat, beteekent dit alles een centenaarslast. Het streven zal er bij voortduring op zijn gericht een doelmatige besteding der gelden te verzekeren en de onvermijdelijke heffingen zoo billijk mogelijk te verdeelen.

De zuivering van het geldwezen, zal ten spoedigste door een gezondmaking van de begrooting worden gevolgd. Door het opnemen van buitenlandsche leeningen zal het tekort op de betalingsbalans worden aangevuld, tot deze door een hervatting van den uitvoer en van het internationale dienstbetoon weer in evenwicht zal komen.

Een overzicht van ’s lands financiën en ingrijpende belastingplannen, die er mede op gericht zuhen zijn om de loopende lasten op het bedrijfsleven te verlichten, zullen binnenkort aan de volksvertegenwoordiging worden aangeboden.

De regeering is voornemens het gelukkig reeds ingetreden herstel van industrie, handel en scheepvaart met kracht te blijven bevorderen, zoowel ten aanzien van de binnenlandsche productie als van den export. Reeds werden handelsverdragen afgesloten met eenige staten, terwijl verdere onderhandelingen gaande zijn. De industrieele ontwikkeling van het land – waarbij groote aandacht zal worden geschonken aan het wetenschappelijk onderzoek – zal verder worden geleid, uitgaand van een algemeen nationaal welvaartsplan, waarvoor de grondslagen thans worden gelegd.

Land- en tuinbouw nemen in dit plan een belangrijke plaats in. Met groote kracht wordt gewerkt aan het herstel van deze primaire bestaansbronnen van ons volk, zoowel ten behoeve van de verzekering onzer voedselvoorziening als van een voor de volkshuishouding onmisbaren export. De regeering streeft er naar, de organisatie van de boeren een belangrijke taak te doen vervullen in de regeling van productie en afzet en tegelijkertijd een grootere mate van vrijheid in eigen bedrijfsvoering mogelijk te maken.

In voorbereiding zijn wetsontwerpen tot regeling der bedrijfsorganisatie, waaraan zoowel cen economische als een sociale taak zal worden toevertrouwd.

Beheersching van de ontwikkeling van prijzen en loonen en het scheppen van verhoudingen, waarbij het levensonderhoud voor allen gewaarborgd is, is een van de doeleinden, waarop de economische en sociale politiek wordt gericht. Voorwaarde voor een verruiming van het levenspeil is daarbij opvoering der productie, zoowel door voller bezetting der bedrijven als door verhooging der arbeidsproductiviteit.

Op den grondslag van een reeds in Londen tot stand gekomen rapport wordt een herziening der sociale verzekering uitgewerkt, die deze van arbeidersverzekering zal doen uitgroeien tot een algemeene volksverzekering, in de eerste plaats ten einde te komen tot cen betere verzorging voor den ouden dag.

De gezondheidstoestand van ons volk, die ernstig heeft geleden onder de gevolgen van de bezetting, zal groote waakzaamheid en krachtige maatregelen eischen.

Ten einde het de bevolking mogelijk te maken het groote tekort aan dekking, kleeding en schoeisel aan te vullen, wordt overwogen om, waar noodig, consumptiecredieten te verstrekken in de mate, waarin deze goederen beschikbaar komen.

In het jaar 1946 zullen de 300.000 licht beschadigde en de 40.000 zwaar beschadigde woningen definitief worden hersteld. Daarnaast zullen 10.000 nieuwe woningen worden gebouwd, terwijl het drievoudige van het hiervoor benoodigde materiaal voor den wederopbouw van de industrie en het herstel van het verkeerswezen zal worden gebruikt. De plannen voor volledige bevrediging van de behoeften van volkshuisvesting en industrie worden krachtig ter hand genomen.

Wettelijke maatregelen zijn in voorbereiding tot verzeker’mg van de doeltreffende uitvoermg van dit bouwprogramma.

Ook de wederopbouw van het cultureele leven heeft de volle aandacht der regeering.

Een reorganisatie van het onderwijs, inbegrepen het Hooger Onderwijs, is in voorbereiding. Op de terreinen der kunst en der vrije jeugdvorming zal gestreefd worden naar coördinatie van hetgeen uit de samenleving opkomt. Met groote aandacht volg ik den wederopbouw van de overheidsorganen, zoowel burgerlijk als militair. De herziening van de rechtspositie en de bezoldiging van de ambtenaren is in studie. Moge het resultaat mede tot verbetering van de waardeering van den ambtenaar leiden, zoowel in eigen oog als bij het volk. Meer dan welke overheidsmaatregel ook kan echter hiertoe bijdragen de versterking van het bewustzijn van den ambtenaar, dat de diepste bevrediging in het arbeidsleven voor hem ligt in zijn dienst aan de volksgemeenschap.

Voor het overige wil ik niet pogen een overzicht te geven van alle problemen, die in den komenden tijd Uw aandacht zullen vragen. Zeer veel is in het leven van ons volk nog in beweging, ondanks vermoeidheid en teleurstelling hier en daar. Het vergt beleid van hoog gehalte om eenerzijds de waarde van oude zekerheden en tradities in volle kracht te bewaren en anderzijds ruimte te laten voor een vernieuwing, die niet slechts historisch noodzakelijk is, doch ook de vrucht is van moreele beginning in de jaren der verdrukking. De wegneming van den bezettingsdruk moge de eenheid, die ons deel werd in het verzet, maken tot eendracht in rijker schakeering. De nieuwe krachten, die gewekt zijn, zullen zich blijven opdringen en winnen aan bewustheid en energie. Wij hebben deze meer dan ooit van noode, nu wij gewikkeld zijn in een strijd van even groote hevigheid en beteekenis als die der oorlogsjaren: den strijd om den vrede, om de ware vrijheid en om hernieuwden voorspoed.

Met de bede, dat God mijn volk moge zegenen in dien strijd, dat Hij het in eendracht den weg der overwinning zal doen betreden en Uwen arbeid moge doen strekken tot heil des Lands, verklaar ik de gewone zitting der Staten-Generaal voor geopend.

Tijdens de Tweede wereldoorlog werden geen “officiële” troonredes uitgesproken.
Wel richtte de -tijdelijk in Londen gevestigde- Regering zich via Koningin Wilhelmina veelvuldig via “Radio Oranje” tot de Nederlandse bevolking.

Koningin Wilhelmina achter de microfoon van Radio Oranje

Rede van H.M.Koningin Wilhelmina

op 21 februari 1942 voor Radio Oranje

——————————————————————————–

——————————————————————————–

Rijksgenooten,

Onder de zorgvolle omstandigheden, waarin het geheele Rijk thans verkeert, gevoel ik mij gedwongen het woord tot U te richten.

Over geheel Nederlandsch-Indië wordt hard en moedig gevochten. Aruba is aangevallen. Curaçao en de andere eilanden worden onmiddellijk bedreigd. Suriname kan elk oogenblik hetzelfde te wachten staan.

Zijde aan zijde, in wapenbroederschap nauw verbonden, strijden wij met onze bondgenooten tegen onze vijanden, terwijl het Moederland in taaiheid en moed zich te weer stelt.

In de eerste plaats wil ik hulde brengen aan de dappere verdedigers van Nederlandsch-Indië, aan hun geest van durf en volharding, aan vele heldendaden, die ver buiten de grenzen, van ons Rijk algemeene bewondering wekken en ons voor de toekomst een waardige plaats onder de volkeren verzekeren.

Hulde aan hen, die vielen in den strijd. En hierbij gedenk ik tevens allen, die slachtoffer werden van de barbaarsche strijdwijze van den vijand. Ik vergeet niet de laatste martelaren in Nederland, die hun leven gaven voor onze vrijheid.

Rijksgenooten, wij leggen, zij het helaas in gedachte onze lauwerkrans voor hen neer.

Ik verzoek U, ter eere van hun’ aller nagedachtenis, in eerbiedige aandacht thans te luisteren naar de tonen van het Wilhelmus.

(Wilhelmus gespeeld)

Het is mij een groote voldoening, dat de sterke krachtsinspanning welke zoowel door de weermacht als door de burgerlijke verdediging bij de voorbereiding tegen ’s vijands aanval is aan den dag gelegd, thans zulke uitnemende vruchten afwerpt.

Openbaarde zich toen reeds een geest tot taai verzet, deze geest is thans uitgegroeid tot den vasten wil stand te houden tot het uiterste en het zwaarste te trotseeren. Door het vuur beproefd is uw gevoel van lotsverbondenheid alom gebleken. Uwe dapperheid en Uwe fiere houding vervullen mijne Rijksgenooten en mij met rechtmatigen trots.

Thans wend ik mij tot Nederland.

Naast het eigen kruis komt thans de benauwenis over de zware beproeving, die over de andere deelen des Rijks is gekomen.

Ten volle voel ik met U mede hoe zwaar Uw last thans is. Maar ik weet, dat gij, eensgezind en vastberaden, met alle rijksgenooten, door de duisternis van het oogenblik de door ons allen gewenschte toekomst ziet dagen.

Meer dan ooit voel ik mij één met U in de overtuiging dat God uitkomst zal geven.

Een affiche uit de oorlogsjaren

Leden der Staten-Generaal,

Onder sombere omstandigheden kom Ik heden in Uw midden. Andermaal wordt ons werelddeel geteisterd door de verschrikkingen van een oorlog.,

Dankbaar, dat ons land den vrede bewaren mocht, vervult Mij nochtans deernis met de velen, die elders onder het oorlogsleed gebukt gaan. Het verheugt Mij, dat Onze vriendschappelijke betrekkingen met alle Mogendheden onverzwakt voortduren.

In het bijzonder geldt dit ook Onze verhouding tot die neutrale landen, met welke reeds in een vroeger tijdperk nauwere aanraking was verkregen. De gezamenlijke vredesoproep, kortgeleden door Zijne Majesteit den Koning der Belgen mede namens zes andere Staatshoofden gedaan, heeft aan dien zin tot samengaan opnieuw uiting gegeven.

Dat deze oproep, evenals het aanbod van goede diensten van Zijne Majesteit en Mij, in breeden kring instemming heeft gevonden, bevestigt Mij in de overtuiging, dat, ondanks ondervonden teleurstelling, velen de hoop blijven koesteren, dat door vreedzaam overleg betere internationale verhoudingen kunnen worden in het leven geroepen.

Ter handhaving van de volstrekte onzijdigheid, waartoe ons land geroepen is en waaraan het zich met inzet van alle krachten wijdt, heb Ik Mij genoopt gezien bevel te geven tot de mobilisatie van zee- en landmacht. Tot Mijn groote voldoening heeft die mobilisatie, evenals de daarop volgende concentratie, zich op voorbeeldige wijze voltrokken. Beide deelen Onzer weermacht vervullen, met den besten geest bezield, hunne moeilijke en soms gevaarvolle taak.

mobilisatie 1939

Het economisch leven van ons land, dat zich den laatsten tijd in belangrijke mate had hersteld, wordt door den uitgebroken oorlog in al zijn geledingen zwaar getroffen. Het verkeer ter zee is ontwricht, waarvan in de eerste plaats de scheepvaart en de visscherij den terugslag ondervinden. Tal van ondernemingen missen den aanvoer van noodzakelijke grondstoffen. Land- en tuinbouw, reeds vóór het uitbreken van het internationaal conflict in een moeilijke positie, ondervinden nieuwen tegenslag door de stagnatie van den uitvoer.

Bij deze beproevingen ontbreken gelukkig ook de lichtpunten niet. Van een ernstigen schok bij ons geld- en bankwezen is geen sprake geweest. Hoewel prijsstijgingen niet konden en kunnen uitblijven, is prijsopdrijving niet in verontrustende mate voorgekomen, terwijl, waar noodig, van wettelijke bepalingen met goed gevolg gebruik wordt gemaakt. Ten behoeve van de regelmatige voedselvoorziening zijn reeds maanden geleden zoodanige voorbereidingen getroffen, dat er voorloopig geen enkele reden tot ongerustheid behoeft te bestaan. Maatregelen voor bodemproductie, voorraadvorming en distributie vormen hier een aaneensluitend geheel. Voorts zijn voor de industrieele productie Rijksbureaux ingesteld, waarin het bedrijfsleven met de Overheid samenwerkt bij de regelmatige verdeeling van die artikelen, waaraan een tekort kan ontstaan.

Het beleid der Regeering zal er op gericht blijven de opkomende nooden der bevolking naar vermogen te lenigen en in het bijzonder een tekort aan de noodzakelijke levensmiddelen te voorkomen. Distributie van verbruiksartikelen zal niet op het bestaan van zulk een tekort behoeven te wijzen, doch zal reeds plaats hebben, wanneer een rechtvaardige verdeeling gevaar zou kunnen loopen.

Daarnaast zal de Regeering alles in het werk stellen om het normale verloop van het bedrijfsleven te bevorderen.

De Regeering hoopt hierdoor tevens zooveel doenlijk te voorkomen, dat de werkloosheid, waarvan zij ook overigens de bestrijding krachtig en onverdroten wil voortzetten, uit den ingetreden oorlogstoestand nieuw voedsel ontvange.

Ook in Nederlandsch-Indië, Suriname en Curaçao heeft de internationale toestand het treffen van een aantal bijzondere maatregelen noodzakelijk gemaakt.

Op maritiem en militair gebied zijn voorzieningen getroffen om, wanneer zulks noodig mocht blijken, de plichten der neutraliteit stipt na te komen, terwijl daarnaast maatregelen zijn en nog zullen worden genomen op economisch terrein, in het bijzonder in het belang van de voedselvoorziening. Belangrijke stoornissen op dit of ander gebied kwamen tot dusver gelukkig niet voor.

Met groote dankbaarheid heb Ik kennis genomen van den geest van toewijding en dienstvaardigheid, die in dezen ernstigen tijd, zoowel in Nederland als onder alle bevolkingsgroepen in de overzeesche gebiedsdeelen, Op zoo verheffende wijze tot uiting komt. Ik verwacht, dat dit besef van saamhoorigheid tot het einde zal worden bewaard. Ook indien de tijden nog moeilijker worden, dan zal de toekomst met vertrouwen kunnen worden tegemoet gezien.

Met de bede, dat God Mijn volk moge zegenen in de beproeving en aan ieder van ons de kracht zal geven tot datgene waartoe hij thans geroepen is, verklaar Ik de gewone zitting der Staten-Generaal geopend.